میکروپلاستیک‌ها، به عنوان ذرات پلاستیکی ریزی که در محیط زیست و زنجیره غذایی ما نفوذ کرده‌اند، به دلیل تأثیرات نامطلوبشان بر سلامت انسان نگرانی‌های زیادی را ایجاد کرده‌اند. در سال‌های اخیر، تحقیقات نشان داده‌اند که میکروپلاستیک‌ها می‌توانند به شیوه‌های مختلفی باعث تغییرات متابولیکی شوند و حتی با افزایش وزن و چاقی ارتباط داشته باشند. این مقاله از دکتر مهناز شکروی به بررسی این موضوع می‌پردازد که چگونه میکروپلاستیک‌ها ممکن است با تأثیر بر فرایندهای بدن، سبب افزایش وزن شوند.
میکروپلاستیک‌ها چیستند و چگونه وارد بدن می‌شوند؟
میکروپلاستیک‌ها ذرات کوچکی از پلاستیک هستند که اندازه آن‌ها کمتر از 5 میلی‌متر است. این ذرات ممکن است از تجزیه پلاستیک‌های بزرگتر یا از محصولات حاوی ذرات پلاستیکی مانند محصولات آرایشی و بهداشتی حاصل شوند. این ذرات از طریق موارد زیر وارد بدن انسان می‌شوند:
- مصرف غذا: ماهی‌ها، میگوها، و حتی نمک خوراکی ممکن است به میکروپلاستیک‌ها آلوده باشند.
- نوشیدنی‌ها: آب‌های بسته‌بندی‌شده و حتی آب شیر در برخی موارد حاوی میکروپلاستیک هستند.
- استنشاق هوا: میکروپلاستیک‌ها حتی در هوا نیز یافت می‌شوند و از طریق تنفس وارد بدن می‌شوند.
چگونه میکروپلاستیک‌ها سبب افزایش وزن می‌شوند؟
تحقیقات نشان می‌دهند که میکروپلاستیک‌ها به دلیل تأثیر بر سیستم‌های هورمونی و متابولیکی بدن، می‌توانند با ایجاد اختلالاتی منجر به چاقی و افزایش وزن شوند. در ادامه به چند مکانیزم احتمالی که این ذرات در بدن سبب تغییرات متابولیکی و افزایش وزن می‌شوند، پرداخته‌ایم.
1. تأثیر بر هورمون‌های درون‌ریز
میکروپلاستیک‌ها حاوی مواد شیمیایی مختل‌کننده غدد درون‌ریز (مانند بیسفنول A و فتالات‌ها) هستند. این مواد به دلیل شباهت به هورمون‌های بدن، می‌توانند تعادل هورمونی بدن را مختل کنند. مواد مختل‌کننده غدد درون‌ریز با تأثیر بر هورمون‌هایی مانند انسولین و لپتین (هورمون‌های کنترل‌کننده اشتها و سوخت‌وساز) می‌توانند سبب ذخیره بیشتر چربی در بدن شوند.
2. ایجاد التهاب مزمن
وقتی میکروپلاستیک‌ها وارد بدن می‌شوند، سیستم ایمنی آن‌ها را به عنوان ذرات خارجی تشخیص داده و به آن‌ها واکنش نشان می‌دهد. این واکنش می‌تواند سبب ایجاد التهاب مزمن در بدن شود. التهاب مزمن یکی از عوامل شناخته‌شده در بروز چاقی است و می‌تواند باعث افزایش مقاومت به انسولین و کاهش متابولیسم چربی‌ها شود که هر دو می‌توانند منجر به افزایش وزن شوند.
3. تأثیر بر عملکرد سلول‌های چربی
مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که میکروپلاستیک‌ها می‌توانند باعث افزایش تعداد و حجم سلول‌های چربی در بدن شوند. این تغییرات می‌توانند به تجمع بیشتر چربی در بدن و افزایش وزن کمک کنند. همچنین، برخی از میکروپلاستیک‌ها باعث تمایز بیشتر سلول‌های پیش‌چربی به سلول‌های چربی می‌شوند که این امر باعث افزایش بافت چربی بدن می‌شود.
4. تأثیر بر اشتها و سیگنال‌های مغزی
میکروپلاستیک‌ها و مواد شیمیایی موجود در آن‌ها می‌توانند بر هورمون‌های سیری و گرسنگی مانند لپتین و گرلین تأثیر بگذارند. این هورمون‌ها نقش مهمی در تنظیم اشتها دارند و اختلال در عملکرد آن‌ها می‌تواند منجر به افزایش احساس گرسنگی و پرخوری شود. این تغییرات در سیگنال‌های مغزی می‌تواند به مرور زمان باعث افزایش وزن شود.
5. تأثیر بر مقاومت به انسولین
میکروپلاستیک‌ها و مواد مختل‌کننده هورمونی که در آن‌ها وجود دارند، می‌توانند باعث ایجاد مقاومت به انسولین شوند. مقاومت به انسولین یکی از اصلی‌ترین عوامل چاقی و افزایش وزن است. وقتی بدن نمی‌تواند به درستی از انسولین استفاده کند، گلوکز بیشتری در خون باقی می‌ماند و با افزایش سطح قند خون، سلول‌ها مجبور به ذخیره‌سازی بیشتر چربی می‌شوند.
چگونه می‌توان از اثرات میکروپلاستیک‌ها جلوگیری کرد؟
هرچند نمی‌توان به‌طور کامل از قرار گرفتن در معرض میکروپلاستیک‌ها اجتناب کرد، اما می‌توان با رعایت چند نکته ساده میزان ورود آن‌ها به بدن را کاهش داد:
- استفاده از ظروف غیرپلاستیکی: به جای استفاده از ظروف پلاستیکی، از ظروف شیشه‌ای، فلزی یا سرامیکی استفاده کنید.
- کاهش مصرف غذاهای فرآوری‌شده و بسته‌بندی‌شده: غذاهای فرآوری‌شده معمولاً در بسته‌بندی‌های پلاستیکی عرضه می‌شوند که ممکن است آلوده به میکروپلاستیک باشند.
- استفاده از آب تصفیه‌شده: در صورت امکان، از فیلترهای آب خانگی استفاده کنید تا میکروپلاستیک‌ها و سایر آلاینده‌ها را از آب حذف کنید.
- کاهش استفاده از محصولات آرایشی و بهداشتی حاوی میکروپلاستیک: بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی مانند کرم‌ها و اسکراب‌ها حاوی ذرات ریز پلاستیکی هستند؛ بنابراین، بهتر است از محصولات طبیعی و بدون میکروپلاستیک استفاده کنید.
نتیجه‌گیری
میکروپلاستیک‌ها به دلیل تأثیرات مخرب بر سیستم‌های متابولیکی و هورمونی بدن، می‌توانند یکی از عوامل نامحسوس در افزایش وزن و چاقی باشند. از ایجاد اختلالات هورمونی و افزایش التهاب تا تأثیر بر عملکرد سلول‌های چربی و سیگنال‌های اشتها، این ذرات ریز اثرات پیچیده‌ای بر بدن دارند. رعایت مواردی برای کاهش قرار گرفتن در معرض میکروپلاستیک‌ها می‌تواند گامی مؤثر برای حفظ سلامت و پیشگیری از افزایش وزن ناخواسته باشد.
