بیماری نقرس (gout) شکل رایج و پیچیده ای از آرتریت است که می تواند هر فردی را درگیر کند. این بیماری با حملات شدید و ناگهانی درد، تورم، قرمزی و حساسیت در یک یا چند مفصل، اغلب در انگشت شست پا مشخص میشود.در این مقاله از دکتر مهناز شکروی با بیماری نقرس ، علل ایجاد و روش های درمان آن بیشتر آشنا می شویم.
نقرس چیست؟
نقرس (Gout) یک نوع رایج و در عین حال شدید التهاب مفاصل است که هر کسی را می‌تواند تحت تأثیر قرار دهد. مشخصه اصلی این عارضه بروز حملات درد شدید و ناگهانی، تورم، قرمزی و التهاب و تحریک مفاصل و اغلب مفصل پایه‌ی انگشت بزرگ پا است.
حمله نقرس می‌تواند به صورت ناگهانی رخ داده و فرد بیمار را در نیمه‌های شب با احساس اینکه انگشت بزرگ پا در حال آتش گرفتن است، بیدار کند. مفصل آسیب دیده، داغ، متورم و بسیار تحریک پذیر بوده و حتی وزن یک برگه کاغذ روی آن ممکن است تحمل ناپذیر باشد.
علائم نقرس ممکن است مرتب ظاهر شده و از بین بروند. اما راه‌های زیادی برای مدیریت علائم و جلوگیری از بروز یکباره و ناگهانی علائم وجود دارد.
چه عواملی باعث بروز نقرس می‌شوند؟
نقرس به دلیل تجمع یک ماده‌ی زاید به نام اوریک اسید در خون ایجاد میشود. معمولاً اوریک اسید توسط کلیه‌ها از خون پاکسازی میشود ولی در صورت تولید مقادیر زیاد آن و یا مشکل در روند دفع این ماده، اوریک اسید به ماده ای به نام سدیم اورات تبدیل شده و در مفاصل یا بافت‌های اطراف آن‌ها بلورهایی را ایجاد می‌کند. این امر سبب بروز التهاب دردناکی خواهد شد.
برخی از مشکلات پزشکی مثل فشار خون بالا، دیابت و بیماری‌های کلیوی خطر ابتلا به نقرس را افزایش می‌دهند چراکه توانایی بدن برای تخلیه‌ی اوریک اسید کاهش خواهد یافت.
اوریک اسید به چند دلیل در بدن تجمع پیدا می‌کند. برخی از افراد دچار اختلالات ژنتیکی در روند متابولیسم خود بوده (یکی از هر ده نفر در یک خانواده) ولی بالا بودن سطح اوریک اسید در خون ارتباط نزدیکی با رژیم غذایی پر گوشت، مصرف زیاد الکل (مخصوصاً آبجو)، اضافه وزن و جنس مرد (احتمال ابتلای مردان 5 برابر زنان است) خواهد داشت.
تجمع اوریک اسید معمولا در طی یک دوره‌ی چند ساله اتفاق افتاده و بافت‌های بدن قبل از شکل گیری بلورها باید از این ماده اشباع شوند.
عواملی که ممکن است باعث فعال سازی نقرس و بلوری شدن اسید اوریک شوند عبارت اند از فعالیت فیزیکی شدید، بیماری، استرس، کم آبی بدن، عمل جراحی، رژیم‌های غذایی شدید و ناگهانی و برخی از داروهای تجویزی (به خصوص داروهای ادرار آور). در صورتی که نگران داروهای مصرفی و خطر بروز نقرس هستید، با پزشک خود مشورت کنید.
تشخیص
تشخیص نقرس معمولا با مشاهده حملات نقرسی است. در این بیماری معمولا یک مفصل بدن درگیر میشود و درگیری همزمان چند مفصل مثل وضعیتی که در روماتیسم دیده میشود کمتر است.
آزمایشهایی که برای تشخیص این بیماری استفاده می‌شوند شامل:
1- آزمون مایع مفصل. پزشک ممکن است توسط سرنگ برای کشیدن مایعات از درون مفصل مبتلا اقدام کند. زمانیکه این مایع زیر میکروسکوپ بررسی شود، نشان می‌دهد که کریستال در آن وجود دارد یا خیر.
2- آزمایش خون. پزشک برای بررسی میزان اسید اوریک در خون، ممکن است، آزمایش خون ب تجویز کند. توجه کنید که بعضی از افراد با اینکه اسید اوریک بالایی دارند هیچگاه به بیماری نقرس مبتلا نمی‌شوند و همچنین بعضی از افراد با اینکه اسید اوریک نرمالی دارند دچار این بیماری می‌شوند.
3- گاهی اوقات از رادیوگرافی ساده برای کمک به تشخیص نقرس استفاده میشود. در رادیوگرافی ساده ممکن است تجمع توفوسی در اطراف مفاصل دیده شود و یا تخریب مفصل مشاهده گردد.
عوامل خطر ابتلا به نقرس
اگر مقادیر زیادی اسید اوریک در بدن خود داشته باشید، به احتمال زیاد به نقرس مبتلا خواهید شد. عواملی که سطح اسید اوریک را در بدن افزایش می‌دهند عبارتند از:
▪ رژیم غذایی: رژیم غذایی غنی از گوشت و غذاهای دریایی و نوشیدنی‌هایی که با قند میوه (فروکتوز) شیرین شده‌اند، سطح اسید اوریک را افزایش می‌دهد. مصرف الکل، به ویژه آبجو هم تاثیر مشابهی خواهد داشت.
▪ چاقی: اگر اضافه وزن دارید، بدن اسید اوریک بیشتری تولید می‌کند و کلیه‌ها برای دفع آن کاری بیشتری انجام می‌دهند.
▪ مشکلات پزشکی: بعضی از بیماری‌ها و شرایط خاص، خطر ابتلا به نقرس را افزایش می‌دهند. این موارد شامل فشار خون بالا و بیماری‌های مزمن مانند دیابت، سندرم متابولیک و بیماری‌های قلبی و کلیوی است.
▪ داروهای خاص: استفاده از دیورتیک‌های تیازیدی که معمولاً برای درمان فشار خون بالا استفاده می‌شوند و آسپرین با دوز پایین می‌تواند سطح اسید اوریک را افزایش دهد. به‌علاوه، افرادی که عضو پیوندی دریافت می‌کنند از داروهایی استفاده می‌کنند که می‌توانند باعث افزایش اسید اوریک شوند.
▪ سابقه خانوادگی نقرس: اگر سایر اعضای خانواده نقرس داشته باشند، به احتمال زیاد به این بیماری مبتلا خواهید شد.
▪ سن و جنسیت: نقرس در مردان بیشتر اتفاق می‌افتد، به این دلیل که معمولا زنان سطح اسید اوریک کمتری دارند. با این حال بعد از یائسگی، میزان اسید اوریک زنان به مردان نزدیک میشود. همچنین مردان به احتمال زیاد زودتر دچار نقرس می‌شوند (معمولا در سنین 30 تا 50 سالگی)، در حالی که زنان به طور کلی پس از یائسگی علائم و نشانه‌هایی از آن را پیدا می‌کنند.
▪ جراحی یا ضربه: تجربه جراحی یا ضربه با افزایش خطر ابتلا به حمله نقرس همراه است.
عوارض نقرس
افراد مبتلا به نقرس ممکن است مشکلات شدیدتری را تجربه کنند، از جمله:
- نقرس بازگشتی: بعضی از افراد پس از درمان دیگر هرگز علائم و نشانه‌های نقرس را تجربه نمی‌کنند. اما بعضی دیگر ممکن است هر سال چند بار با علائم آن مواجه شوند. داروها می‌توانند از بروز حمله نقرس در افراد مبتلا به نقرس بازگشتی جلوگیری کنند. در صورت عدم درمان، نقرس باعث فرسایش و تخریب مفصل میشود.
- نقرس پیشرفته: نقرس درمان نشده ممکن است باعث رسوب کریستال‌های اورات در زیر پوست، در گره‌هایی به نام توفی (TOE-fie)، شود. توفی می‌تواند در مناطق مختلفی مانند انگشت‌ها، دست‌ها، پاها، آرنج یا تاندون آشیل در پشت مچ پا ایجاد شود. این عارضه معمولا دردناک نیست، اما در حملات نقرس ممکن است متورم و حساس شود.
- سنگ کلیه:کریستال‌های اورات می‌توانند در مجاری ادراری افراد مبتلا به نقرس جمع شده و باعث ایجاد سنگ کلیه شوند. مصرف دارو می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه کمک کند.
درمان بیماری نقرس
درمان نقرس معمولاً درمان دارویی است. دارویی که بیمار و پزشک انتخاب می‌کنند به وضعیت کنونی سلامتی و ترجیح بیمار بستگی دارد.
درمان دارویی نقرس برای درمان حملات حاد و جلوگیری از حملات احتمالی آینده کاربرد دارند. داروها همچنین خطر بروز مشکلات و عوارض ناشی از نقرس مانند تشکیل توفی ناشی از ازدیاد کریستال‌های اورات را کاهش می‌دهد.
داروهای برای درمان حملات نقرس
داروهایی که برای درمان حملات حاد و جلوگیری از حملات بعدی استفاده میشود، شامل:
▪ داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی: این داروها که اغلب بدون نسخه از داروخانه قابل تهیه هستند، شامل ایبوپروفن، ناپروکسان سدیم هستند. انواع دیگری از داروها که قوی‌تر بوده و تهیه آن‌ها نیازمند نسخه پزشک است، شامل ایندومتاسین (indomethacin) و سلکوکسیب (celecoxib) هستند.
▪ کلشی سین (Colchicine): کلشی سین نوعی داروی مسکن است که به صورت موثری درد ناشی از نقرس را بهبود می‌بخشد. میزان اثر بخشی دارو ممکن است قادر باشد اثرات جانبی ناشی از مصرف زیاد آن مانند تهوع، استفراغ و اسهال را خنثی کند.
بعد از این که یک حمله حاد نقرس برطرف شد، پزشک برای جلوگیری از تکرار دوباره حمله مقدار کمی از آن را به صورت روزانه تجویز خواهد کرد
▪ کورتیکواستروئید: داروهای کورتیکواستروئید مانند داروی پردنیزون (prednisone) به کنترل التهاب و درد کمک می‌کند. این دسته از داروها هم به صورت قرص و هم به صورت تزریقی استفاده می‌شوند.
معمولا این دسته از داروها تنها زمانی تجویز می‌شوند که مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی و یا کلشیسین برای فرد مبتلا به نقرس غیر ممکن باشد. عوارض جانبی داروهای کورتیکواستروئیدی شامل تغییر خلق و خو، افزایش قند خون و نوسانات فشار خون است.
داروهایی برای جلوگیری از بروز عوارض جانبی نقرس
اگر هر ساله چندین بار حملات نقرس را تجربه می‌کنید، یا اگر حملات نقرس مکرراً تکرار نشده ولی در عین حال دردناک هستند، پزشک برای کاهش خطر بروز عوارض و مشکلات ناشی از نقرس داروهایی را پیشنهاد خواهد داد.
اگر در تصاویر رادیولوژی معلوم شود که مفصل آسیب دیده و یا توفی ایجاد شده یا اگر مشخص شود که فرد به سنگ کلیه دچار شده یا مشکلات کلیوی پیدا کرده است، داروهای برای کاهش میزان اوریک اسید در خون پیشنهاد میشود.
این داروها، شامل:
داروهای مسدود کننده‌ی تولید اوریک اسید
داروهای تحت عنوان مسدود کننده‌های زانتین اکسیداز (xanthine oxidase inhibitors)، شامل آلوپورینول (allopurinol) و فبوکسوستات (febuxostat) میزان اوریک اسید تولیدی بدن را کاهش می‌دهند و در نتیجه خطر ابتلا به نقرس را هم کاهش می‌دهند.
عوارض جانبی آلوپورینول شامل دانه‌های پوستی و کاهش سلول‌های خونی است. مصرف فبوكسوستات هم در مواردی منجر به دانه‌های پوستی، حالت تهوع، کاهش عملکرد کبد و افزایش خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی میشود.
داروهایی برای بهبود و تسریع خارج کردن اوریک اسید در خون
این دسته از داروهاشامل پروبنسید (probenecid) و لزینوراد (lesinurad) هستند. این گروه از داروها سطح اوریک اسید را در خون کاهش داده و در نتیجه خطر ابتلا به نقرس هم کاهش خواهد یافت. اما از طرفی دیگر بر اثر مصرف این داروها سطح اوریک اسید در ادرار افزایش خواهد یافت.
هشدار: از مصرف هر نوع داروی بدون نسخه پزشک برای درمان بیماری نقرس خودداری کنید. هر دارویی بدون تجویز پزشک می‌تواند عوارض شدیدی در پی داشته باشد.
اثرات جانبی مصرف این داروها عبارتند از : دانه‌های پوستی، درد معده و سنگ کلیه .
اصلاح سبک زندگی و درمان‌های خانگی برای کنترل علائم نقرس
دارو درمانی اغلب موثرترین روش برای درمان سریع این بیماری حاد است و می‌تواند از حملات مکرر آن جلوگیری کند. با این حال، ایجاد بعضی تغییرات در سبک زندگی هم مهم است:
▪ محدود کردن نوشیدنی‌های الکلی و نوشیدنی‌های شیرین شده با قند میوه (فروکتوز): در عوض، مقدار زیادی نوشیدنی غیرالکلی به ویژه آب بنوشید.
▪ محدود کردن مصرف غذاهای سرشار از پورین: گوشت قرمز، امعاء و احشاء و غذاهای دریایی سرشار از پورین هستند.
▪ ورزش منظم و کاهش وزن: حفظ وزن سالم خطر ابتلا به نقرس را کاهش می‌دهد.
جمع بندی
نقرس یا آرتریت نقرسی نوع بسیاری دردناکی از آرتروز بوده که در مردان بین 40 تا 60 سال بسیار رایج است. در اکثر موارد این درد در شست پا و همچنین مچ پا، زانو، ساق، کف پا، مچ دست و آرنج‌ها احساس میشود. در برخی از موارد این درد به حدی شدید است که حتی لمس پتو با انگشت شست پا می‌تواند باعث درد شدیدی شود. معمولا این عارضه یک مفصل را درگیر می‌کند ولی با افزایش شدت می‌تواند منجر به درگیری مفاصل دیگر نیز بشود که به این عارضه نقرس چندمفصلی می‌گویند. هزاران نفر در هند از بیماری نقرس رنج می‌برند. دارودرمانی، رژیم غذایی مناسب و فیزیوتراپی بهترین روش‌های درمانی موجود برای نقرس هستند.
