مس یک ماده معدنی ضروری است که برای بقا حیاتی است. در تمام بافت‌های بدن یافت میشود و در ساخت گلبول‌های قرمز خون و حفظ سلول‌های عصبی و سیستم ایمنی نقش دارد. همچنین به بدن در تشکیل کلاژن و جذب آهن کمک می‌کند و در تولید انرژی نقش دارد.
بیشتر مس در بدن در کبد، مغز، قلب، کلیه‌ها و ماهیچه‌های اسکلتی یافت میشود. هم مقدار زیاد و هم کم مس میتواند بر عملکرد مغز تأثیر بگذارد. اختلالات با منکس، ویلسون و بیماری آلزایمر مرتبط است. کمبود مس در بدن اغلب نادر است، اما در صورت بروز میتواند منجر به بیماری‌های قلبی عروقی و سایر مشکلات شود. این مقاله از دکتر مهناز شکروی به نقش عنصر مس در بدن، مزایای مس برای سلامتی، منابع و هرگونه خطرات بالقوه برای سلامتی می‌پردازد.
چرا بدن نیاز به مس دارد؟
مس یکی از مواد معدنی است که بدن نمی تواند آن را به تنهایی تولید کند؛ بنابراین، برای تأمین نیاز بدن، شما باید کاملاً به منابع غذایی وابسته باشید. اگرچه بدن از مس به مقدار کم استفاده می کند، اما با این وجود، تامین آن برای بدن بسیار مهم است زیرا بدن قادر به ذخیره آن به مقدار کافی نیست. اگر غذاهای غنی از مس را به اندازه کافی مصرف نکنید، بدن دچار کمبود مس خواهد شد.
مس در موارد زیر نقش حیاتی و ضروری دارد:
تولید آدنوزین تری فسفات (ATP) که انرژی بدن را تامین می کند.
سنتز سلول های قرمز خون (RBC)
تشکیل بافت همبند
حفظ عملکرد ایمنی مناسب
تجزیه کلسترول
اطمینان از عملکرد مطلوب مغز و سیستم عصبی
تنظیم و متابولیزه آهن در بدن
کمک به آنزیم تیروزیناز در تولید رنگدانه پوستی به نام ملانین
کمبود مس در بدن می تواند سلامتی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و استخوان ها و مفاصل را کاملاً ضعیف و دردناک کند و همچنین منجر به کم خونی می شود.
علاوه بر این، کمبود مس اغلب پیش درآمد سایر کمبودهای تغذیه ای مانند کمبود آهن و ویتامین B 12 است. کودکان مبتلا به سوء تغذیه می توانند به همراه چندین کمبود دیگر دچار کمبود مس شوند.
آشنایی با علائم کمبود مس در بدن
1- احساس خستگی مکرر
کمبود مس در بدن می تواند یک عامل اصلی برای احساس خستگی های مکرر و غیر طبیعی باشد؛ چرا که مس نقش مهمی در جذب آهن دارد. وجود مس در روده باعث می شود جذب آهن در آن قسمت صورت بگیرد.
هنگامی که مس خون از میزان متعادلش کم تر شود باعث خواهد شد آهن کمتری جذب شود؛ در نتیجه این عامل می تواند ابتدا باعث فقر آهن شود و سپس به کم خونی ختم شود.
بنابراین علائم کمبود مس خود را با خستگی های مداوم نشان می دهد؛ چرا که با شرایط ایجاد شده بدن قادر نمی باشد اکسیژن کافی را حمل کند و به بافت های بدن برساند و کمبود اکسیژن می تواند باعث شود شما دائم احساس ضعف و بی حوصلگی کنید.
از طرفی به اثبات رسیده است سلول ها از مس به عنوان یک منبع اصلی تولید انرژی برای بدن استفاده می کنند. این بدان معنا است که کمبود مس می تواند روی سطح انرژی افراد تاثیر گذار باشد و بر خستگی و ضعف کم خونی اضافه کند.
2- استخوان های ضعیف و شکننده
پوکی استخوان شرایطی است که به واسطه استخوان های ضعیف و شکننده تعریف می شود. احتمال ابتلا به این شرایط با افزایش سن بیشتر می شود و با کمبود مس نیز پیوند خورده است.
مس در فرآیندهایی که پیوندهای متقابل درون استخوان ها را ایجاد می کنند، نقش دارد. این پیوندها از سلامت و استحکام استخوان ها اطمینان حاصل می کنند.
همچنین، مس بدن را به ساخت استئوبلاست های بیشتر تشویق می کند که این سلول ها به تغییر شکل و تقویت بافت استخوانی کمک می کنند.
3- بیماری مکرر
افرادی که زیاد بیمار می شوند ممکن است با کمبود مس مواجه باشند. این به دلیل آن است که مس نقش مهمی در حفظ و نگهداری از یک سیستم ایمنی سالم ایفا می کند.
زمانی که سطوح مس کم است، بدن انسان ممکن است در تولید سلول های ایمنی با مشکل مواجه شود. این می تواند کاهش چشمگیر گلبول های سفید را به همراه داشته و توانایی بدن در مبارزه با عفونت را در معرض خطر قرار دهد.
مطالعات نشان داده اند که کمبود مس می تواند به طور قابل توجهی تولید نوتروفیل ها، گلبول های سفیدی که به عنوان نخستین خط دفاعی بدن عمل می کنند را کاهش دهد.
خوشبختانه، دنبال کردن یک رژیم غذایی سرشار از مس می تواند به معکوس کردن اثرات ایجاد شده کمک کند.
4- مشکلات حافظه و یادگیری
کمبود مس می تواند یادگیری و به خاطر سپردن را سخت تر کند. به این دلیل که مس نقش مهمی در عملکرد و رشد مغز دارد.
مس توسط آنزیم هایی استفاده می شود که به تامین انرژی به مغز وسیستم دفاعی مغز کمک می کند و سیگنال ها را به بدن ارسال می کند.
برعکس کمبود مس با بیماری هایی مرتبط است که رشد مغز را متوقف می کنند یا بر توانایی یادگیری و به خاطر سپردن تاثیر می‌گذارند مانند بیماری آلزایمر.
جالب توجه است یک مطالعه نشان داد که افراد مبتلا به آلزایمر در مقایسه با افراد بدون این بیماری تا 70 درصد مس کمتری در مغز خود دارند.
5- رنگ پریدگی در پوست
رنگ پوست در نتیجه وجود رنگدانه ای به نام ملانین شکل میگیرد. میزان تیرگی و روشنی رنگ پوست افراد مختلف ارتباط مستقیمی با میزان سطح این رنگدانه دارد. هرچه میزان این رنگدانه ها در پوست کمتر باشد رنگ پوست روشنتر خواهد بود و هر چه میزان این رنگدانه بیشتر باشد رنگ پوست تیره تر خواهد شد.
آنزیم ها برای تولید ملانین از مس استفاده میکنند. کمبود مس میتواند تولید این رنگدانه را تحت تاثیر قرار دهد و باعث روشنتر شدن پوست و یا رنگ پریدگی شود. اما چون دلایل دیگری باعث رنگ پریدگی میشود در این ارتباط باید مطالعات بیشتری صورت گیرد.
6- دشواری در راه رفتن
افرادی که دچار کمبود مس در بدن هستند ممکن است در راه رفتن دچار مشکل شوند. آنزیم ها در بدن برای حفظ سلامت نخاع از مس استفاده میکنند. برخی از آنزیم ها به عایق سازی نخاع کمک میکنند و در نتیجه باعث تقویت سیگنال ها بین مغز و بدن میشوند.
کمبود مس در بدن میتواند در این فرایند ایجاد مشکل و اختلال کند و آنزیم ها نتوانند به طور مطلوب عمل کنند و در نتیجه باعث ضعف عایق سازی نخاع شوند. این امر باعث میشود از تقویت سیگنال ها پیگیری شود.
طبق تحقیقات و آزمایش های انجام شده روی حیوانات مشخص شد که عایق سازی در نخاع بر اثر کمبود مس تا ۵۶ درصد کاهش داشته است.
میدانیم که مغز از طریق فرستادن سیگنالها به اعضای بدن دستور انجام حرکات و فعالیتها را میدهد. وقتی کمبود مس بر این سیگنال ها تاثیر میگذارد این امر باعث از بین رفتن هماهنگی بین مغز و اندام بدن شده و منجر به اختلال در راه رفتن و حرکت کردن و بروز بی ثباتی میشود.
7- از دست دادن بینایی
کمبود بلند مدت مس در بدن ممکن است باعث از دست دادن بینایی شود و این یکی از مشکلات بسیار جدی است که باید به آن توجه شود. در این ارتباط نیز شاهد نقش و حضور آنزیم هایی هستیم که وظیفه آنها حفظ عملکرد صحیح سیستم عصبی با استفاده و کمک مس است. در نتیجه کمبود مس باعث بروز مشکلاتی در سیستم عصبی میشود که از جمله آن میتوان به نابینایی اشاره کرد.
این مشکل بیشتر در افرادی ممکن است ایجاد شود که انجام یک عمل جراحی در قسمت دستگاه گوارش داده اند. این عمل باعث تاثیر گذاری بر میزان جذب مس بدن از طریق دستگاه گوارش میشود. این گونه عمل جراحی ها مانند جراحی بای پس معده میتواند منجر به کاهش جذب مس در بدن شود.
طی مطالعات انجام شده در برخی از این شرایط شاهد بهبود و رفع این مشکل پس از جذب و جبران کمبود مس بوده اند ولی در برخی موارد نیز با وجود جبران کمبود مس، بیمار به شرایط قبلی بر نگشته است.
8- حساسیت به سرما
افراد مبتلا به کمبود مس ممکن است حساسیت بیشتری به سرما داشته باشند. مس، به همراه مواد معدنی دیگر مانند روی، به حفظ عملکرد مطلوب و بهینه غده تیروئید کمک می کنند.
مطالعات نشان داده اند که سطوح هورمون های تیروئید T3 و T4 رابطه نزدیکی با سطوح مس دارند. زمانی که سطح مس خون پایین است، سطوح این هورمون ها نیز افت می کند. در نتیجه، غده تیروئید ممکن است عملکرد درست خود را ارائه نکند.
از آنجایی که غده تیروئید به تنظیم سوخت و ساز و تولید گرما کمک می کند، سطوح پایین هورمون های تیروئید می تواند موجب حساسیت بیشتر نسبت به سرما شود.
9- سفید شدن زودرس مو
رنگ مو نیز به واسطه رنگدانه ملانین شکل می گیرد. از آنجایی که سطوح کم مس می تواند بر تولید ملانین تاثیرگذار باشد، کمبود این ماده معدنی ممکن است به سفید شدن زودرس مو منجر شود.
مطالعاتی که درباره کمبود مس و تولید رنگدانه ملانین صورت گرفته اند اما به طور ویژه پژوهش های چندانی درباره پیوند کمبود مس و سفید شدن مو انجام نشده است. برای روشنتر شدن این ارتباط به پژوهش های انسانی بیشتری نیاز است.
اگر مس بیش از حد بخورم چه اتفاقی می افتد؟
مس برای مصرف در سطوح پایین کاملا بی خطر است. محدوده طبیعی سطح مس در خون 70 تا 140 میکروگرم در دسی لیتر (mcg/dl) است. اما اگر بیش از 140 میکروگرم در دسی لیتر مس در خون خود داشته باشید، در معرض خطر اثرات شدید و گاهی مرگبار مسمومیت با مس قرار می گیرید که عبارتند از:
• اسهال
• تب
• سردرد
• گرفتگی عضلات شکم
• خون در استفراغ
• ضعف بدن
• طعم فلز در دهان
• زردی چشم و پوست (یرقان)
• مدفوع سیاه
• نشانه های حلقه ای شکل قهوه ای در چشمان شما
مسمومیت با مس ممکن است به علائم ذهنی و رفتاری از جمله موارد زیر نیز منجر شود:
• تغییرات ناگهانی در خلق و خوی شما
• کوتاه شدن دامنه توجه
• اضطراب یا تحریک پذیری
• هیجان بیش از حد یا احساسات ضعیف
• غمگینی یا افسردگی
در دراز مدت، مسمومیت با مس می تواند کشنده باشد یا باعث موارد زیر شود:
• ضربه مغزی
• آسیب یا نارسایی کبد
• مشکلات کلیوی
• نارسایی قلبی
• ناهنجاری در گلبول های قرمز
• افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی
برای اطلاع از بهترین منابع غذایی حاوی مس کلیک کنید .
کلام آخر
کمبود مس بسیار نادر است، زیرا بسیاری از غذاها مقادیر کافی از این ماده معدنی را فراهم می کنند.
اگر در مورد سطح مس خود نگران هستید، بهتر است با پزشک خود صحبت کنید. آنها متوجه خواهند شد که آیا شما در معرض خطر کمبود مس هستید و ممکن است سطح مس خون شما را آزمایش کنند.
