ام.اس، بیماری مزمنی است که عمدتا جوانان را درگیر می‌کند و روندی رو به رشد در جهان دارد. سوال این است که چگونه می‌شود از بروز این بیماری پیشگیری کرد و در عین حال علائم آن چیست؟ در این مقاله از دکتر مهناز شکروی با بیماری ام اس بیشتر آشنا خواهید شد. تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
بیماری ام اس چیست ؟
شروع بیماری ام اس از حمله‌ی سیستم ایمنی خود بیمار به غلاف رشته‌های عصبی موسوم به میلین صورت می‌گیرد. میلین یک پوشش از جنس چربی است که می‌تواند از بافت‌های عصبی محافظت می‌کند. میلین در بدن به صورت طبیعی ترمیم می‌شود و امروزه دانشمندان به‌دنبال روش‌های نوینی برای ترمیم میلین هستند تا بتوانند آسیب‌هایی که سیستم عصبی به آنها وارد می‌کنند را جبران کنند. این حمله به سیستم‌های عصبی می‌تواند اتصال سیستم عصبی را قطع کند که در نتیجه‌ی آن پیام‌های بین مغز و سایر اندام‌ها به خوبی منتقل نمی‌شوند. هرچه این آسیب‌ها به میلین بیشتر باشد، اثرات مخرب بیماری دائمی می‌شود.
علل بیماری ام اس
یک و یا چند عامل می توانند در ایجاد M.S نقش آفرین باشند که در زیر به آنها اشاره می شود:
ویروس حاد :اکثریت ویروس ها و بعضی از عفونت های باکتریایی و یا سایر میکرو ارگانیسم ها
اختلال سیستم خود ایمنی
فاکتورهای محیطی :با دور شدن از خط استوا شیوع بیماری بیشتر می شود
وراثت :اگرچه بیماری کاملا ارثی نیست ولی به نظر می آید اجزاء ژنتیکی برای آن وجود داشته باشد، زیرا احتمال ابتلا در بستگان درجه اول بیماران ۵ تا ۱۵ بار بیش از سایرین است
سن و جنسیت: عموما افراد بین سن 15 تا 60 سالگی و بیشتر زنان به این بیماری مبتلا می شوند.
علائم شایع‌تر بیماری ام اس
خستگی
خستگی در حدود 80 % بیماران مشاهده می‌شود و توانایی بیمار را برای فعالیت در خانه و محل کار به شدت مختل می‌کند. خستگی بارزترین علامت در بیماری است که به جز این مورد، فقط دچار محدودیت‌های حرکتی جزئی شده است.
دشواری در راه رفتن
بیمار به دلایل متعددی مانند ضعف، اسپاستیسیتی، فقدان تعادل، خستگی مزمن و اختلال حسی نمی‌تواند به خوبی راه برود. برای رفع این عارضه باید از متخصص طب فیزیکی، وسایل کمکی و دارو درمانی کمک گرفت.
مشکلات بینایی
مشکلات بینایی نخستین علامتی است که بسیاری از بیماران با آن مواجه می‌شوند. شروع تاری دید، کنتراست ضعیف یا ضعیف شدن توانایی تشخیص رنگ‌ها و درد هنگام حرکت دادن چشم علائمی ترسناک است و باید به سرعت بررسی شود.
بی‌حسی یا گزگز
بی‌حسی صورت، بدن یا دست و پا غالباً نخستین علامتی است که در بیماران دچار بیماری ام اس مشاهده می‌شود.
ضعف
ضعف بیماران ام اس از تحلیل رفتن عضلاتی که مورد استفاده قرار نمی‌گیرد یا آسیب دیدن عصب‌های تحریک کننده این عضلات ناشی می‌شود. راهبردهای توانبخشی و استفاده از وسایل کمکی حرکتی و دیگر وسایل کمکی برای مدیریت ضعف توصیه می‌شود.
اسپاستیسیتی
اسپاستیسیتی نوعی احساس سفتی و گرفتگی غیرارادی عضلات است که احتمال بروز آن در هر عضوی وجود دارد، البته گرفتگی عضلات پا شایع‌تر است.
سرگیجه و ورتیگو
بیماران مبتلا به ام اس احساس سرگیجه و عدم تعادل می‌کنند یا در موارد نادرتر حس می‌کنند که خودشان یا محیط اطرافشان می‌چرخد(ورتیگو).
مشکلات روده
یبوست و همچنین از دست دادن کنترل روده‌ها یکی از نگرانی‌های ویژه بیماران ام اس است. مشکلات روده معمولاً با رعایت رژیم غذایی مناسب، مصرف مایعات کافی، فعالیت بدنی و دارو برطرف می‌شود.
مشکلات مثانه
نقص عملکرد مثانه در حداقل 80 % از بیماران ام اس مشاهده می‌شود. این مشکل معمولاً با مصرف دارو، مدیریت مصرف مایعات و خو دسوندگذاری متناوب تحت کنترل درمی‌آید.
اختلال‌های جنسی
اختلال‌های جنسی در میان تمامی افراد، از جمله بیماران ام اس بسیار شایع است. آسیب دیدن سیستم عصبی مرکزی و علائمی مانند خستگی و گرفتگی عضلانی در کنار عامل‌های روان‌شناختی بر واکنش‌های جنسی اثر می‌گذارد.
درد
سندرم‌های درد در میان بیماران ام اس شایع است. براساس نتایج یک پژوهش، 55 % بیماران ام اس گاهی دچار درد بالینی بسیار شدیدی می‌شوند و تقریباً نیمی از بیماران از درد مزمن رنج می‌برند.
تغییرات شناختی
تغییرات شناختی به طیف وسیعی از عملکردهای سطح بالای مغز اشاره می‌شود که بیش از نیمی از بیماران ام اس را درگیر می‌کند. تغییرات شناختی مواردی چون توانایی در پردازش اطلاعات ورودی، فراگیری و به خاطر آوردن اطلاعات جدید، توانایی سازمان‌دهی و حل مسئله، تمرکز و درک صحیح و دقیق محیط را دربرمی‌گیرد.
تغییرات روحی
تغییرات روحی در واکنش به اضطراب‌ها و استرس‌های زندگی با بیماری ام اس و در پی‌آمد دگرگونی‌های ایمنی و عصبی رخ می‌دهد. افسردگی شدید، تغییرات خلق و خو، تحریک‌پذیری و حملات غیرقابل کنترل خنده و گریه چالش‌های قابل توجهی را برای بیماران مبتلا به ام اس و خانواده ایشان به وجود می‌آورد.
افسردگی
مطالعات نشان داده است که افسردگی بالینی، شدیدترین نوع افسردگی، شایع‌ترین علامت بیماری ام اس به شمار می‌رود. افسردگی در میان بیماران ام اس شایع‌تر از عموم مردم یا بیماران مبتلا به بسیاری از عارضه‌های مزمن و ناتوان کننده است.
دوره های بیماری MS (ام اس)
اکثر مبتلایان به MS دارای یک دوره بیماری عودکننده- فروکش کننده هستند. آنها دوره هایی از علائم یا عودهای جدید را تجربه می کنند که طی روزها یا هفته ها به وجود می آیند و معمولاً تا حدی یا کاملاً بهبود می یابند. به دنبال این عودها، دوره های بهبودی بیماری که می تواند ماه ها یا حتی سال ها ادامه داشته باشد وجود دارد.
افزایش کم دمای بدن می تواند علائم و نشانه های MS را به طور موقت بدتر کند اما به عنوان عود بیماری در نظر گرفته نمی شود.
در حدود 60 تا 70 درصد از مبتلایان به MS عودکننده- فروکش کننده ، علائم سرانجام پیشرفت مداوم با یا بدون دوره های بهبودی پیدا می کنند که به عنوان MS پیشرونده ثانویه شناخته می شود.
وخیم تر شدن علائم معمولاً شامل مشکلات مربوط به حرکت و راه رفتن است. میزان پیشرفت بیماری در بین مبتلایان به MS پیشرونده ثانویه متفاوت است.
برخی از مبتلایان به MS شروع تدریجی و پیشرفت مداوم علائم ونشانه ها را بدون هیچ عودی تجربه می کنند. این بیماران به عنوان MS پیشرونده اولیه شناخته شده می شوند
درمان بیماری ام اس
برای بهبود بیماری ام اس دارو و روش درمانی کشف نشده است. دانشمندان در تلاشند تا با روش‌های گوناگون مانند استفاده از سلول‌های بنیادین، تحریک فعالیت الکتریکی اعصاب و داروهای گوناگون به ترمیم میلین محافظ بپردازند تا تأثیر تخریبی سیستم ایمنی در عصب مرکزی بدن را کاهش داده و فقدان یا کندی ارتباط میان مغز و اندام‌ها را جبران کنند. با این حال تابه‌امروز روش قطعی برای درمان بیماری و یا اثرگذاری در روند پیشرفت آن یافته و معرفی نشده است. اما درمان‌هایی برای کاهش علائم و آسیب‌های این بیماری توصیه می‌شوند تا بتوان در دوره‌های عود بیماری با آن مقابله کرد.
از جمله روش‌های مبارزه با این بیماری استفاده از داروهایی است که با اثر کاهش التهاب می‌توانند سیستم ایمنی بدن را از حرکت باز دارند. از جمله داروهایی که برای کنترل آسیب‌های سیستم ایمنی برای بیماران تجویز می‌شوند، کورتواستروئیدها و گلاتیرامر هستند. هدف از توصیه‌ی این داروها، از کار انداختن سیستم ایمنی بدن به‌طور موقت در دوره‌ی شدت ناگهانی علائم بیماری است تا از حمله‌ی سیستم ایمنی به میلین‌ها جلوگیری شود.
دومین مسئله‌ای که مبتلایان به بیماری ام اس با آن مواجه‌اند، ناتوانی حرکتی است. برای بیمارانی که با این عوارض مواجه هستند، داروهایی چون میتوکسانترون تجویز می‌شود، اما بهتر است در کنار آن روش‌های درمانی دیگری نیز در پیش گرفته شود. برنامه‌های توانبخشی گوناگونی برای بهبود شرایط جسمانی این بیماران تجویز می‌شود تا بتوانند توانایی‌های حرکتی خود را بازیابی کنند.
انواع روش‌های آب‌درمانی، ماساژهای گوناگون، استفاده از تجهیزات کمک حرکتی فیزیوتراپی ، تمرینات نرمشی و کششی برای کاهش انقباض عضلانی، کار درمانی برای کمک به عضلات برای حرکت بهتر و بازیابی توان از دست رفته از جمله کارهایی است که برای بهبود ناتوانایی‌های حرکتی بیماران مبتلا به ام اس تجویز می‌شود.
برای بیمارانی که دارای مشکلات گفتار و ادراکی هستند نیز جلسات بازدرمانی گوناگونی در نظر گرفته می‌شود تا در بهبود علائم به آنها کمک شود و بتوانند به زندگی و فعالیتهای عادی و روزمره‌ی خود باز گردند.
علاوه‌بر این موارد، می‌توان با تغییر سبک زندگی در کنترل این بیماری مؤثر بود. توجه به مسائلی مانند دوری از هرگونه اضطراب و استرس، مصرف غذاهای سالم، متعادل و سرشار از آنتی اکسیدان، ورزش، مصرف ویتامین D و از همه مهم‌تر حفظ نشاط، روحیه و امید در بیمار می‌تواند به کنترل علائم آن کمک کند.
پیشگیری از ام اس با ورزش و سبک زندگی سالم
دانشمندان هنوز علت خاص ابتلا به ام اس را نیافته‌اند؛ با این حال بهترین اقدام برای پیشگیری، پیگیری سبک زندگی سالم است. انجام فعالیتهای مناسب جسمی به میزان کافی در طول هفته، رعایت رژیم غذایی سالم، استراحت وخوابیدن به اندازه کافی و مدیریت استرس و فشار روانی روزانه، همگی از جنبه‌های یک سبک زندگی سالم به شمار می‌روند.
استفاده از وعده های غذایی سبک و کم چرب یا بدون چربی و بدون روغن های اشباع شده و کاهش وزن و رسیدن به وزن طبیعی و ایده آل در روند بهبودی بسیار موثر است.
قدم های زیر در تخفیف برخی علائم ام .اس موثر واقع می شوند :
– ورزش کنید. ورزش هوازی منظم در موارد خفیف تا متوسط ام.اس مزایای بسیار مفیدی به همراه دارد . این مزایا عبارتند از بهبود قدرت و تونوس عضلانی، ایجاد تعادل و هماهنگی و کمک به کاهش افسردگی . شنا نمونه ی بسیاری خوبی از ورزش هوازی مناسب برای بیماران ام.اسی حساس به گرما می باشد .
– مراقب گرما باشید. گرمای شدید می تواند منجر به ضعف شدید عضلانی شود. اگرچه برخی افراد مبتلا به ام.اس با گرما اذیت نمی شوند و حتی از حمام و دوش آب گرم لذت می برند، ولیکن پیش از در معرض قرار گیری با حرارت بیش از حد، جوانب احتیاط را به جا آورید تا وقتیکه از چگونگی واکنش خود مطلع شوید. هیچگاه در سونا یا جکوزی حاضر نشوید مگر اینکه فردی را به عنوان همراه در کنار خود داشته باشید تا در صورت لزوم به خروج شما از محل کمک کند. چنانچه دچار تشدید علائم توسط گرما شدید ، سرد کردن بدن برای مدت چند ساعت منجر به بازگشت شما به حالت نرمال خواهد شد .
– دمای خود را پایین بیاورید. بسیاری از بیماران مبتلا به ام.اس با گرما، علائم بیماری شان تشدید می شود . چنانچه در منطقه گرم و مرطوبی زندگی می کنید، درخانه تهویه مطبوع داشته باشید. همچنین حمام ولرم یا سرد نیز می تواند تسکین دهنده و آرام بخش با شد .
سخن پایانی
مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس یک بیماری عصبی فلج کننده مغز و نخاع است. در بیماری ام اس سیستم ایمنی بدن به غلاف محافظ (میلین) بافت عصبی حمله کرده و موجب اختلال در ارتباط بین مغز و دیگر مناطق بدن می‌شود؛ در نهایت این بیماری منجر به تخریب موقت ویا آسیب دائمی به اعصاب می‌شود. دامنه بروز اختلالات بیماری ام اس وسیع بوده و از خستگی و احساس ضعف تا عدم تحرک و یا مشکل دید و اختلالات حرکتی می‌توان نام برد. با توجه به منطقه درگیر در مغز و سیستم عصبی، نوع و شدت علائم و تظاهرات آن ممکن است متفاوت باشد.
