می دانید پتاسیم یک الکترولیت ضروری و یک ماده معدنی مهم است که بدن شما برای عملکرد صحیح به آن نیاز دارد. پتاسیم به ویژه برای اعصاب و عضلات از جمله قلب شما مهم است.
در حالی که پتاسیم برای سلامتی شما مهم است، دریافت بیش از حد مواد مغذی از جمله پتاسیم می تواند به همان اندازه مضر یا بدتر از عدم دریافت کافی باشد. به طور معمول، کلیه های شما با دفع پتاسیم اضافی از بدن، تعادل سالمی از پتاسیم را حفظ می کنند. اما به دلایل زیادی، سطح پتاسیم در خون شما می تواند بیش از حد بالا برود. این موضوع هیپرکالمی یا پتاسیم بالا نام دارد.
در ادامه با دکتر مهناز شکروی همراه باشید تا با هایپرکالمی و نحوه درمان آن بیشتر آشنا شوید .
هایپر کالمی چیست؟
همان طور که گفتیم پتاسیم نوعی الکترولیت و از مواد معدنی مورد نیاز بدن است که برای سیستم های مختلف بدن به خصوص عملکرد اعصاب و عضلات از جمله قلب اهمیت زیادی دارد، با این حال دریافت بیش از حد آن می تواند عوارض زیادی به دنبال داشته و حتی به مرگ بیمار منجر شود.
در حالت طبیعی کلیه ها مسئول دفع پتاسیم اضافی از بدن و حفظ تعادل آن هستند، محدوده طبیعی این ماده معدنی در بدن اغلب بین 3.6 تا 5.2 میلی مول در لیتر می باشد.
گاهی اوقات به دلایل مختلف ممکن است سطح پتاسیم در خون بیش از حد بالا برود و از محدوده طبیعی خارج شود. سطح پتاسیم بالاتر از 5.5 میلی مول در لیتر بسیار بالا محسوب می شود و اگر به بیش از 6 میلی مول در لیتر برسد کشنده می باشد.
محدوده ذکر شده با توجه به آزمایشگاهی که نتایج را بررسی می کند ممکن است کمی متفاوت باشد.
اگر فرد به هایپر کالمی خفیف یا شدید مبتلا شده باشد باید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کند تا از عوارض احتمالی آن جلوگیری شود.
علائم هایپرکالمی (پتاسیم بالا) چیست؟
بسیاری از افراد مبتلا به هیپرکالمی خفیف هیچ نشانه ای ندارند. علائم اغلب به تدریج طی هفته ها یا ماه ها ظاهر می شوند. سطوح بالای پتاسیم به طور خطرناکی بر قلب تأثیر می گذارد و باعث شروع ناگهانی مشکلات تهدید کننده زندگی می شود. علائم هیپرکالمی عبارتند از:
-درد شکم و اسهال
-درد قفسه سینه
-تپش قلب یا آریتمی
-ضعف یا بی حسی عضلات در اندام ها
-تهوع و استفراغ
علت هایپرکالمی
پتاسیم اضافی موجود در غذاها و نوشیدنی‌ها توسط کلیه تصفیه و از طریق ادرار دفع می‌شود. هورمون آلدوسترون در حذف پتاسیم توسط کلیه نقش دارد. هنگام بروز هایپرکالمی، بدن شما نمی‌تواند این پتاسیم اضافی را حذف کند، در نتیجه این مقدار اضافی در خون تجمع می‌یابد.
عوامل مختلفی در بروز هایپرکالمی نقش دارند، از جمله:
داروها: بعضی داروها با افزایش پتاسیم خون در ارتباط‌اند مثل بعضی از داروهای شیمی‌درمانی، مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین، مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین، مسدودکننده‌های بتا، هپارین، بعضی از مکمل‌های گیاهی و آنتی‌بیوتیک‌هایی مثل آموکسی‌سیلین.
مکمل‌ها: مصرف بیش از حد مکمل‌های پتاسیم می‌تواند میزان پتاسیم خون را افزایش دهد.
رژیم غذایی سرشار از پتاسیم: باید به میزان پتاسیم دریافتی از رژیم غذایی توجه کرد.
علل بروز هایپرکالمی:
• نارسایی حاد کلیوی
• بیماری‌های مزمن کلیوی
• بیماری آدیسون (نارسایی غده‌ی فوق کلیه)
• مصرف مداوم الکل و مواد مخدر که سبب رابدومیولیز می‌گردد به همراه تجزیه‌ی فیبرهای ماهیچه‌ای هم می‌تواند منجر به آزاد شدن پتاسیم در خون شود.
• مهارکننده‌های آنزیم تبدیل‌کننده‌ی آنژیوتانسین
• مسدودکننده‌های گیرنده‌ی آنژیوتانسین II
• استفاده‌ی بیش از حد از مواد غذایی دارای پتاسیم بالا مثل موز
• دیابت نوع اول
• تروما
• سوختگی
• عمل جراحی
• همولیز (تجزیه سلول های قرمز خون)
• زوال عظیم سلول های تومور
چگونه هیپرکالمی (پتاسیم بالا) تشخیص داده می شود؟
از آنجایی که بیشتر افراد علائمی ندارند، ممکن است تا زمانی که آزمایش خون معمولی انجام ندهند، ندانند که پتاسیم بالایی دارند. آزمایش پتاسیم سرم سطح پتاسیم خون را اندازه گیری می کند. پزشک همچنین ممکن است یک نوار قلب (EKG) درخواست دهد. این آزمایش تغییرات ریتم قلب ناشی از هیپرکالمی را نشان می دهد.
درمان هایپرکالمی
هدف اصلی درمان هایپرکالمی حذف سریع‌تر پتاسیم اضافی و پایداری قلب است. با توجه به میزان پتاسیم، درمان متفاوت خواهد بود از جمله:
استفاده از ادرارآورها: این داروها دفعات ادرار را افزایش می‌دهند و بدن شما می‌تواند میزان زیادی از پتاسیم را از طریق ادرار دفع کند. داروهای ادرارآور متنوع‌اند و پزشک با توجه به میزان پتاسیم خون، یکی از آنها را تجویز می‌کند. هرکدام از این داروها بخش متفاوتی از کلیه را هدف قرار می‌دهند.
تزریق درون‌رگی: میزان خیلی زیاد پتاسیم به درمان فوری نیاز دارد. به همین دلیل برای حفاظت از قلب، کلسیم درون‌رگی تزریق می‌شود. البته اثر این داروها موقتی است. در مرحله بعد، بیمار انسولین درون‌رگی دریافت می‌کند تا به حرکت پتاسیم به درون سلول‌های خونی کمک کند. همچنین ممکن است بیمار برای کاهش بیشتر پتاسیم به داروی استنشاقی آسم به‌نام آلبوترول نیاز داشته باشد.
مدیریت دارو: بعضی از افراد با قطع مصرف یا تغییر داروهای خاص فشار خون یا سایر داروهای مؤثر بر پتاسیم بهبود می‌یابند. تشخیص اینکه کدام دارو نیاز به تغییر دارد بر عهده پزشک است.
تجویز اتصال‌دهنده پتاسیم: نوعی داروی روزانه است که به پتاسیم اضافه در روده متصل می‌شود تا این پتاسیم از طریق مدفوع حذف شود. اگر میزان پتاسیم با سایر روش‌ها کم نشود، پزشک اتصال‌دهنده را تجویز می‌کند. اتصال‌دهنده‌ها ۲ نوع خوراکی و تنقیه‌ای دارند. رزین یکی از داروهای متصل‌شونده به پتاسیم است.
دیالیز: اگر هایپرکالمی ناشی از نارسایی کلیه باشد، ممکن است فرد نیازمند دیالیز باشد. این روش کمک می‌کند که کلیه پتاسیم اضافی را از خون حذف کند.
پیشگیری از هایپر کالمی
در صورتی که فرد در معرض ابتلا به هایپر کالمی قرار داشته باشد پزشک توصیه می کند از مصرف غذاهای سرشار از پتاسیم اجتناب کند.
از جمله مواد غذایی سرشار از پتاسیم می توان به موارد زیر اشاره کرد :
سیب زمینی شیرین
رب گوجه فرنگی
برگ چغندر
سیب زمینی
لوبیا سفید
ماست
سایر خوراکی های پتاسیم بالا عبارتند از :
محصولات حاوی گوجه فرنگی کنسرو شده
آب میوه هایی همچون آلو، هویج و گوجه فرنگی
پروتئین هایی همچون لوبیا سفید، صدف، لوزی ماهی، سویا، ماهی تن، لوبیای لیما و ماهی روغن
میوه های سنگی به خصوص زردآلو، هلو و آلو خشک
کلام آخر
از آنجایی که علائم پتاسیم بالا ممکن است در مراحل اولیه ظاهر نشود، اگر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستید، باید به طور منظم آزمایش خون بدهید بنابراین بهتر است همواره به پزشک مراجعه کنید .
اگر آزمایش خون شما نشان دهد که سطح پتاسیم بالایی دارید، پزشک شما برنامه درمانی مناسب شما را انتخاب خواهد کرد. اگر سطح شما به طور خطرناکی بالا باشد، پزشک ممکن است بستری شدن در بیمارستان یا دیالیز را تجویز کند. اما اگر سطح پتاسیم شما کمی افزایش یافته است و هیچ علامت دیگری از هیپرکالمی ندارید، پزشک ممکن است وضعیت شما را تحت نظر داشته باشد و آزمایش بعدی را تجویز کند.
در هر صورت، با مداخله سریع، پتاسیم بالا قابل درمان است. می توانید در بخش "تماس با ما" سوالات خود را از دکتر مهناز شکروی(داروساز) بپرسید .
