آفت دهان زخمی دردناک و بسیار شایع است. این زخم بیشتر روی مخاط داخلی لب و لثه ایجاد می شود و شکل ظاهری آن به صورت زخمی با مرکز سفید یا زرد و حاشیه ی قرمز و ملتهب اطراف است.البته در ابتدای امر این زخم ها صرفا یک قرمزی هستند که حس سوزش ایجاد می کنند.در این مقاله از دکتر مهناز شکروی قصد داریم به بیان علت و چگونگی تشخیص و درمان این زخم ها بپردازیم.
آفت دهانی (Canker Sores) چیست؟
آفت دهانی (Canker Sores)، یکی از شایع ترین بیماری های دهان ودندان است که فرد دچار زخمهای کوچک دردناکی در داخل دهان می‌شود. زخمهای حاصله از این عارضه، رنگی سفیدِ مایل به زرد دارند که گِرد یا بیضی شکل، روی قسمت‌های نرم تر دهان مانند زبان، داخل گونه‌ها و لب‌ها هستند و اغلب در بزرگسالی ظاهر می‌شوند این زخم‌ها معمولاً به خودی خود بهبود می‌یابند، اما پس از گذشت مدت زمانی دوباره در همان مکان یا در مکان جدیدتر ظاهر می‌شوند.
زخمهای آفتی زمانی ایجاد می‌شود که به دلایل نامشخص سیستم ایمنی بیمار وجود یک مولکول ناشناخته را اعلام می‌دارد، حضور این مولکول سبب حمله لنفوسیت خواهد شد نتیجه این فرآیند پیدایش زخمهای آفتی خواهد بود.
هرچند درمان قطعی برای آفت وجود ندارد اما روش‌هایی وجود دارد که در کاهش مدت زمان حضور زخم و نیز کاهش درد و ناراحتی و تسریع بهبودی بیمار موثر است، این روش‌ها شامل بکار گیری نکات تغذیه‌ای و غیر تغذیه‌ای است.
مصرف گلوتن گندم، فلفل، لیمو، آب لیمو، پرتقال، گوجه‌فرنگی، رب گوجه‌فرنگی، توت‌فرنگی، شکلات و گردو ایجاد آفت دهان را تشدید می‌کند. مصرف بادمجان نیز بروز آفت دهان را تشدید می‌کند.
مصرف مرتب و روزانه ماست، گنجاندن مواد غذایی سرشار از آهن، اسیدفولیک، و ویتامین B12 در رژیم غذایی موجب از بین رفتن آن می‌شود.
از آنجایی که علت آفت دهان میتواند کمبود دریافت ریزمغذی‌ها باشد، خوردن موادی همچون جگر، غذاهای دریایی، گوشت قرمز کم چربی، لوبیای خشک، حبوبات، سبزیجات دارای برگ‌های سبز تیره و پهن و زرده تخم‌مرغ که بهترین منابع آهن هستند در بهبود این مشکل موثر است.
مصرف سیب و خرمالو نیز در درمان آفت دهان تأثیرگذارند.
انواع آفت دهان
- آفت مینور وکوچک
80% موارد مبتلا را شامل می شود. زخم ها بین 4-2 میلی متر در لب ها، گونه ها، کف دهان و زیر زبان ایجاد می شوند. این زخم ها روی لثه ها، کام و روی زبان شایع نیست. تعداد زخم ها معمولا کم و بین 6-1 متغیر است. ضایعات طی 2-1 هفته بهبود می یابند ولی ممکن است با فواصل نامنظمی عود کند.
- آفت ماژور یا بزرگ
10% کل موارد ابتلا را شامل می شود. زخم هایی بزرگ تا چند سانتی متر در سقف دهان (کام نرم) و بخشی از حلق که مجاور حفره دهان است (حلق دهانی) ایجاد می شوند. بسیار دردناک تر از آفت مینور است و بین 2 هفته تا 1 ماه جهت بهبود زمان نیاز دارند و غالبا جوشگاه (scar) به جا می گذارند.
- آفت های تبخالی شکل
10% کل موارد مبتلا را شامل می شود. این فرم آفت در سنین بالاتر اتفاق می افتد و در خانم ها شایع تر است. آفت های تبخالی، دردناک با فواصل عود کم و تقریبا به طور مداوم وجود دارند. این فرم با ایجاد تاول های ریز شروع می شود که سریعا به زخم های کوچک (2 میلی متری) تبدیل خواهند شد. زخم ها بزرگتر می شوند و به یکدیگر می پیوندند و سپس 10 روز یا بیشتر طول می کشد تا بهبود یابند.
اتفاقاتی که سبب ایجاد آفت دهانی می شود
علت اصلی آفت هنوز مشخص نیست. در آفت های مکرر معمولا ریشه هایی از سابقه خانوادگی دیده می شود. اما از علل دیگر آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- زمانی که افراد دچار استرس می شوند امکان دارد که دچار آفت دهانی شوند.
2- صدمه خوردن ( تروما) میتواند منجر به آفت شود. این صدمه میتواند از یک مسواک زدن شدید تا ضربه حین تمرینات ورزشی، انجام اعمال دندانپزشکی یا استفاده از دست دندان یا براکتها و وسایل اورتودنسی متفاوت ایجاد شود.
3- برخی افراد بعد از خوردن غذاها و یا داروهایی که نسبت به آن ها حساسیت دارند آفت دهانی می زنند.
4- هنگامی که تغییرات هورمونی ( همچون قاعدگی) رخ می دهد امکان ایجاد آفت در دهان افراد وجود دارد.
5- افرادی که دارای کمبود مواد مغذی همچون ویتامین B 12 و یا آهن و اسیدفولیک هستند دچار آفت دهانی می شوند.
6- آسیب هایی که توسط دندان مصنوعی و یا ساییدگی دندان ها ایجاد می شود می تواند منجر به آفت دهان شود.
7- بعضی داروها مثل داروهای جایگزین نیکوتین که برای ترک سیگار استفاده می شود یا ضد التهاب های غیر استروییدی مثل ایبوپرفن نیز میتوانند منجر به آفت شوند.
8- سرطان دهان یکی از دلایلی است که سبب ایجاد آفت دهان می شود.
9- بعضی سندرمهای خاص مثل سندرم بهجت، بیماری سلیاک ، بیماری کرون و یا عفونت HIV نیز میتوانند زخمهای دهانی شبیه آفت را منجر شوند.
10- خمیر دندانهای حاوی سدیم لوریل سولفات نیز میتوانند عاملی برای آفتهای دهانی باشند.
چه زمانی برای درمان آفت دهان به متخصص مراجعه کنیم؟
اگر با هریک وضعیت‌های زیر مواجه شدید، توصیه می‌کنیم برای درمان افت دهان به یک پزشک مراجعه کنید:
1. اگر زخم دهانی شما بسیار وسیع است.
2. اگر زخم دهانی شما دردناک نیست.
3. یا اگرزخمهای دهانی شما همرا با علایم دیگری در نواحی دیگر بدن مثل زخم دستگاه تناسلی یا علایم روماتوییدی و در گیری مفاصل است حتما به پزشک یا دندانپزشک خود مراجعه کنید. بروز زخمهای عودکننده، زخمهای مکرر و یا آفتهای دهانی جدیدی که پیش از التیام زخمهای قدیمی ایجاد می‌شوند
4. آفت‌هایی که درد آنها با وجود رعایت در غذا خوردن و امتحان درمان‌های خانگی برای رفع آفت دهان هم کنترل نمی‌شود
5. زخم‌هایی که حتی پس از گذشت چند هفته هم از بین نمی‌روند
6. زخم‌هایی که به داخل لب‌ها کشیده می‌شوند
7. مشکل شدید در خوردن یا نوشیدن
8. تب بالا همراه با ایجاد زخم
درمان آفت دهان
آفت خودبه‌خود خوب می‌شود و معمولاً نیازی به درمان ندارد. برای آفت اگر درمانی صورت بگیرد معمولاً به‌منظور کاستن از درد و التهاب و استرس و جلوگیری از اضافه‌شدن عفونت ثانویه به آن است.
رایج‌ترین درمان‌هایی که در این خصوص توصیه می‌شود شامل موارد زیر هستند:
- درمان دارویی
داروهای موضعی
از ژل‌ها یا پمادهای موضعی برای تسکین درد، کاهش التهاب و جلوگیری از عفونت برای آفت دهانی می توان استفاده کرد. ژل‌های بنزوکائین (اوراژل، اورال بی) و لیدوکائین (یک ماده بی حس کننده) برای تسکین درد یا ناراحتی استفاده می شود. داروهای استروئیدی نظیر تریامسینولون استوناید یا فلوسینونید را نیز می توان به صورت موضعی برای کاهش التهاب استفاده کرد. لازم بذکر است داروهای استروئیدی معمولا بدون نسخه پزشک به فروش نمی رسند.
آنتی بیوتیک های موضعی
آنتی بیوتیک های موضعی معمولا زمانی توسط پزشک تجویز می شوند که احتمال عفونتی شدن آفت دهان به باکتری وجود داشته باشد. در این مواقع، علائمی مانند قرمزی، پوسته پوسته شدن، ترشحات چرکی یا تب مشاهده می شود.
- درمان خانگی آفت دهان
1. رعایت بهداشت دهان
2. رفع کمبودهای ویتامینی و املاح سرُمی همچون ویتامین ب۱۲، آهن و اسید فولیک و پرهیز از غذاهای آلرژی‌زا
3. دهان شویه حاوی عصاره گیاهی شیرین بیان
4. کمبود زینک یا همان روی می تواند یکی از علل ایجاد آفت باشد. مصرف روزانه زینک 50 الی 100 درصد به از بین بردن آفت دهان شما کمک می نماید، ولی استفاده بلند مدت این دارو حتما باید زیر نظر یک پزشک باشد و سرخود از این دارو استفاده ننمایید.
5. استفاده از محلول آب ولرم و نمک چند بار در روز
6. اسیدها باعث جمع شدن آفت در دهان و درد و سوزش می شوند. جوش شیرین یک ماده قلیایی است و مصرف آن اسیدهای دهان را خنثی می کند. برای استفاده از این ماده می توان یک قاشق چای خوری جوش شیرین را با یک لیوان آب ولرم مخلوط کرد.
7. گیاه مریم گلی از بین برنده ویروس و میکروب ها است و التهاب را کاهش می دهد. برای استفاده از این گیاه باید آن را به طور خشک شده از عطاری ها تهیه نمایید. سپس با آب جوشیده و داغ ترکیب نمایید و بعد از سرد شدن محلول، آن را مانند دهانشویه روزی 2 الی 3 بار استفاده نمایید تا بهبود را مشاهده نمایید.
- درمان آفت دهان با لیزر
درمان آفت دهان با لیزر، ممکن است ابتدا ترسناک به نظر برسد. اما در واقع این روش درمانی کاملاً بدون درد بوده و اصلا چیز پیچیده ای نیست. این کار با یک لیزر بافت نرم که دقت بالایی دارد انجام می‌شود.
در این روش درمانی، قرار نیست نوک دستگاه لیزر به بافت نرم داخل دهان شما برخورد کند. در واقع نوک لیزر چندین میلی متر از بافت فاصله دارد. اما پرتوهای منسجم لیز مستقیماً به داخل و عمق آفت تابانده شده و با ایجاد تحریکات بیولوژیکی به تسکین درد، سوزش و سایر علائم آفت کمک می‌کنند.
اینکار بدون آسیب رساندن به بافت‌های سالم انجام شده و معمولاً حدود 15 دقیقه به طول می‌انجامد. بهبودی پس از درمان لیزرتراپی معمولاً سریع حاصل می‌شود و بیماران بلافاصله بعد از اتمام درمان، احساس بهتری دارند. در اغلب موارد نیز تا 24 ساعت بهبودی کامل حاصل می‌شود.
مزایای درمان یا تسکین آفت دهان با لیزر چیست؟
این روزها تقریباً بیشتر افرادی که برای تسکین درد و سوزش آفت یا سایر علائم آن به دندانپزشکان مراجعه می‌کنند از درمان با لیزر دندانپزشکی استقبال می‌کنند. زیرا درمان آفت با لیزر مطابق با نتایج تحقیقات و تجارب بیماران، واقعا نتیجه بخش است. برخی از مهم‌ترین مزایایی که باعث شده مراجعان به این روش درمانی اعتماد کنند عبارتند از:
- لیزردرمانی یک درمان پیشرفته و نوین است
- بلافاصله درد را متوقف می‌کند
- اگر درمان به موقع انجام شد آفت فوری درمان می‌شود
- پس از درمان از بزرگتر شدن زخم‌ها جلوگیری می‌کند
- زمان بهبودی را سریع تر می کند
- مقرون به صرفه است
- بدون درد است و نیازی به بیهوشی ندارد
- تنها چند دقیقه طول می‌کشد
- از عود تبخال در همان محل جلوگیری می‌کند
جمع بندی
همانطور که در این مطلب بیان کردیم آفت های دهانی به شکل گرد یا بیضی و سفید رنگ هستند و به دلیل دردناک بودن، خوردن و آشامیدن را مشکل ساز می کند. آفت های دهانی در بیشتر مواقع طی یک تا دو هفته از بین میروند، اما در صورتی که دوره بهبود به بیش از چند هفته به طول انجامید نیاز به معاینه توسط دندانپزشک می باشد زیرا احتمال اینکه بروز این آفت ها بر اثر بیماری باشد زیاد است.
با مطالعه مقاله بالا با بیماری آفت دهان و راههای درمان آن آشنا شدید . چنانچه در این مورد سوالی برایتان پیش آمده می توانید از دکتر مهناز شکروی(داروساز) بپرسید .
