بي‌گمان يکي از شاخه‌هاي بسيار مهم حوزه‌ی پزشکي در زمان ما، دانش داروشناسي و داروسازي است که این علم اطلاعات و مهارت‌های به روزی را نیز می‌طلبد. دانش داروشناسي از نيازهاي اوليه‌ی علوم پزشکی بوده و هيچ یک از دست‌اندر کاران رشته‌هاي پزشکي از اين دانش بي‌نياز نيستند؛ آنچنانکه اگر پزشک، داروساز، دندانپزشک، پرستار، ماما و ديگر وابستگان اين رشته، بر علم داروشناسی مسلط نباشند، در کار خود موفق نخواهند بود.
در ادامه با دکتر مهناز شکروی، داروساز حرفه ای و با مهارت کشورمان همراه می‌شویم تا بیشتر با این دانش آشنا شویم.
تاريخچه :
پیشینه‌ی استفاده از دارو، به زمانی قبل از تاريخ مکتوب مي‌رسد. (زمانی که برای تسکين درد زخم‌هاي بدن، عضو را در آب سرد قرار میدادند، از برگ تازه درختان استفاده و عضو را گل آلود می‌کردند.) دانش داروسازي، از هنگام تهيه و جمع‌آوري مواد داروئي آغاز شد و به اين ترتيب در اثر بروز بيماري‌هاي مختلف و غريزه‌ی بقاء در طول قرن‌های متمادي، داروهاي مختلف کشف گرديد.
سير تکاملي داروسازي :
تعداد زيادي لوح، طومار و آثار داروپزشکي از قرون گذشته، کشف و تفسير گرديده است که قدمت آن‌ها به سه هزار سال قبل از ميلاد مسيح مي‌رسد. ايرانيان باستان جزء اولين کساني بودند که دارو را مي‌شناختند. در زند اوستا قسمتي به نام ونديداد به امور درمان اختصاص داشت. اوستا دو نسخه داشت که يک نسخه‌ی آن در تخت جمشيد در آتش سوزان اسکندر از بين رفت؛ ولي ديگري که در آتشکده آذر گشسب نگهداري مي‌شد، به دست يونانيان افتاد و دانشمنداني نظير جالينوس از آن بهره گرفتند.
Galen Claudius که ما او را جالينوس(GALENUS ) مي‌ناميم در سال 131 ميلادي متولد شد. جالینوس در طول عمر خود، تعداد 400 تاليف داشته که بيشتر آن‌ها از بين رفته است. وي با مخلوط کردن مواد، فراورده‌هاي داروئي مي‌ساخت و برای بيماران تجويز مي‌کرد. امروزه به احترام او داروهائي که به صورت ترکيبي ساخته مي‌شوند را داروهاي جالينوسي می‌نامند.
محمد زکرياي رازي :
محمد زکرياي رازي (251 ه- ق، 313 ه- ق) پزشک، فيلسوف و شيميدان ايراني بود که آثار ماندگاري در زمينه‌های پزشکي، شيمي و فلسفه از خود بر جای گذاشته است. وی به عنوان کاشف الکل و جوهر گوگرد (اسيد سولفوريک) شناخته می‌شود. به گفته‌ی جرج سارتن (پدر تاريخ علم)، زکریای رازي بزرگترين پزشک اسلام و قرون وسطي بود .از آن‌جا که اين دانشمند ايراني کتاب‌هاي خود را به زبان عربي مي‌‌نگاشت، نزد غربيان به جالينوس عرب نيز مشهور بود. به پاس زحمات فراوان رازي در امر داروسازي، روز پنجم شهريور ماه (27 اوت)، روز بزرگداشت زکرياي رازي شيميدان بزرگ ايراني و روز داروساز نام گذاري شده است .
رشته داروسازی :
تولید و ساخت دارو، بررسی وضعیت دارو در بدن انسان و موجودات زنده، همچنین میزان تأثیر دارو در سلامت جامعه و کم کردن بحران‌های بیماری‌زا، از جمله اهداف رشته‌ی داروسازی هستند. فرموله کردن ماده یعنی تبدیل ماده به قرص، کپسول، شربت و... به شکلی که برای بیمار قابل‌مصرف باشد را می‌توان از جمله‌ی نقش‌های یک دکتر داروساز دانست. علاوه بر موارد مذکور، رشته‌ی داروسازی در حوزه‌هایی همچون: برنامه‌ریزی برای حل مسائل مرتبط با دارو و سلامت در سطح ملی، پیشگیری از سمیت و عوارض جانبی داروها، اطلاع‌رسانی در مورد داروها، شناخت کامل خصوصیات داروهای موجود در فارماکوپه دارویی، راهنمایی بیماران و مشاوره‌ی پزشکان در استفاده‌ی درست از داروها و دیگر موارد مرتبط با دارو درمانی نیز نقش دارد.
داروساز کیست؟
داروساز یا دکتر داروساز شخص متخصصی است که در بیمارستان‌ها، شرکت‌ها، مراکز تحقیقاتی، دانشگاه‌ها، کارخانجات و داروخانه‌ها در زمینه‌های تحقیقات، فرمولاسیون، تولید محصولات دارویی انسانی و موجودات زنده، فراورده‌های آرایشی و بهداشتی و نیز راهنمایی و ارائه‌ی مشاوره به پزشکان، بیماران و مصرف‌کنندگان محصولات آرایشی و بهداشتی فعالیت می‌کند. داروسازان در دانشگاه تحت آموزش قرار می‌گیرند و اطلاعات زیادی درباره‌ی محصولات فوق دارند. آن‌ها بر تمامی مکانیسم‌های گوناگون دارویی از جمله: اثرات، عوارض جانبی، تداخلات دارویی و راه‌های بهینه‌سازی محصولات دارویی و آرایشی بهداشتی تسلط کافی دارند. به همین دلیل داروسازان باید به دانش‌های بسیاری از جمله کالبدشناسی، شیمی و بیوشیمی، فیزیولوژی و پاتوفیزیولوژی، گیاه‌شناسی، سم شناسی، آنالیز و تشخیص کمی و کیفی و همچنین کاربرد دستگاه‌ها، تولید صنعتی، مدیریت و اقتصاد احاطه یا آشنایی داشته باشند.
وظایف یک داروساز:
داروسازان با توجه به نوع کاری که انجام می دهند، وظایف متفاوتی دارند. برای مثال داروسازی که در داروخانه فعالیت می‌کند وظایف زیر را بر عهده دارد :
• دریافت نسخه‌های پزشکان و آماده کردن داروهای تجویزی برای تحویل به بیماران و مراجعین داروخانه
• ارائه‌ی توضیح در مورد نحوه‌ی مصرف صحیح داروها شامل زمان مصرف، دوز مصرفی و عوارض دارو
• ارائه‌ی توضیح به بیماران در مورد مسائل عمومی سلامت مانند رژیم های غذایی، ورزش، تاثیر استرس، تجهیزات و وسایل مفید برای رفع برخی از بیماری ها
• همکاری با شرکت های بیمه در زمینه‌ی بیمه‌های خدمات درمانی
• نظارت بر موجودی داروخانه و تهیه محصولات و داروهای مورد نیاز
• مدیریت کارکنان داروخانه
همچنین برخی از وظایف داروسازانی که در بخش‌های تحقیقاتی و دارویی کار می‌کنند، عبارت است از :
•انجام تحقیقات علمی و کاربردی بر روی داروهای جدید و شناسایی خواص، عوارض و تاثیرات درمانی آن‌ها
• آموزش نحوه‌ی استفاده و اثرات داروها به داروسازان، کارکنان داروخانه‌ها، بیمارستان ها و …
• تحقیق و نظارت بر اجرای مطلوب فعالیت‌های آزمایشگاهی و ساخت داروها در واحدهای تولیدی دارو
• نظارت و بررسی کیفیت داروهای موجود
• کنترل و نظارت بر فعالیت‌های داروخانه‌های خصوصی و بیمارستانی، شرکت های تولید و توزیع دارو و سایر بخش‌های دارویی ( مخصوص مشاغل دولتی(
• کنترل و نظارت بر وضعیت بازار دارویی کشور ( مخصوص مشاغل دولتی(
موقعیت‌های شغلی یک داروساز :
حیطه‌ی شغلی داروسازان بسیار گسترده بوده و یک داروساز می‌تواند مشاغل زیادی را به دست گیرد؛ زیرا در هر موقعیتی که افراد با مواد شیمیایی سروکار دارند، زمینه‌ی فعالیت داروسازها نیز فراهم است. بیشتر افراد تصور می‌کنند که شغل یک داروساز، ساخت و کشف داروهای جدید است؛ اما باید بدانید که وظیفه‌ی اصلی داروسازان، بیشتر بر ارائه‌ی خدمات دارویی متمرکز می‌باشد .امروزه یکی از گرایش‌های تخصصی رشته‌ی داروسازی، داروسازی بالینی است. فارغ التحصیلان این گرایش، در بخش‌های بیمارستانی همانند پزشکان حضور می‌یابند و بر روند درمانی بیمار نظارت دارند.
یکی دیگر از حیطه‌های شغلی داروسازان، فعالیت در کارخانه‌های آرایشی- بهداشتی است. در این کارخانه‌جات، داروسازان عهده‌دار وظایفی مانند بررسی کیفیت داروها، نظارت بر اجرای فعالیت‌های آزمایشگاهی و ساخت داروها در واحدهای تولیدی دارو هستند. داروسازان می‌توانند در بخش‌های معاونت غذا و دارو، مدیریت، بازرسی و سیاست‌گذاری‌های دارویی در مراکز دانشگاهی و پژوهشگاه‌ها نیز فعالیت داشته باشند.
باید بدانید که امروزه بیشتر داروسازان به سمت تاسیس داروخانه و فعالیت در این زمینه متمایل هستند. داروساز در داروخانه به عنوان مسئول فنی، بر اجرای امور نسخه‌پیچی و راهنمایی مراجعین نظارت دارد. داروسازها می‌توانند در داروخانه‌های بیمارستانی نیز فعالیت کنند، در این صورت آن‌ها به‌عنوان مشاور دارویی پزشکان، پرستاران و بیماران، آن‌ها را در انتخاب و مصرف صحیح داروها راهنمایی می‌نمایند.
مهارت‌ها و دانش‌های مورد نیاز یک داروساز :
• مهارت‌های ارتباطی خوب به منظور ارتباط و تعامل مناسب با کارکنان داروخانه‌ها، شرکت‌های دارویی، مراجعه کنندگان و …
• داشتن اطلاعات، درک علمی و توان تحلیل بالا به خصوص برای انجام تحقیقات و پژوهش‌های دارویی
• تسلط بر علم داروسازی
• برخورداری از دانش ریاضیات برای انجام محاسبات لازم، مخصوصا در زمان ساخت داروها
• دقت بالاو توجه به جزئیات (زیرا خطا در مقادیر جزئی از یک دارو نیز ممکن است جان افراد را با خطر مواجه سازد و دکتر داروساز باید در زمان انجام تحقیقات دارویی، تحویل دارو و یا ساخت داروهای ترکیبی جدید به تمامی جزئیات توجه نماید.)
• توانایی سازماندهی و اولویت بندی کارها مخصوصا در زمان فعالیت در شرکت‌های تحقیقاتی و تولیدی دارو
• مسئولیت پذیر بودن (زیرا عواقب استفاده از داروهای نامناسب بسیار مهم، زیاد و خطیر بوده و دکتر داروساز باید نسبت به این مسئله متعهد و مسئولیت پذیر باشد؛ این مسئله در هنگام تولید دارو نیز قابل اهمیت است(.
• توانایی آموزش و مدیریت دیگران (به عنوان مثال در داروخانه‌ها به هر میزان که سایر همکاران، اطلاعات بیشتری در مورد داروها و نسخه خوانی پزشکان داشته باشند، می‌توانند در پروسه‌ی تحویل دارو به بیمار بهتر و موثرتر عمل نمایند.)
سخن آخر :
هدف از ارائه و تدریس رشته داروسازی، تربیت افراد مستعدی است که توانایی کشف خاصیت مواد مختلف را در جهت تامین سلامت جامعه داشته و بتوانند بهترین محصول را به بهینه ترین شکل ممکن، عرضه نمایند. به موازات این تلاش دسته جمعی، نیاز به کشورهای دیگر جهت وارد نمودن دارو و عرضه‌ی آن ها با قیمت‌های بسیار گزاف نیز کاهش یافته و می‌توان در این زمینه به استقلال رسید. از سوی دیگر، ممکن است با پیشرفت روزافزون پزشکان داروساز کشور، امکان صادر کردن دارو نیز به وجود آمده و از این طریق، موجبات بهبود چرخه اقتصادی کشور نیز فراهم شود.
