کراتین نوعی مولکول زائد شیمیایی است که در نتیجه ی متابولیسم ماهیچه ای تولید می شود و یکی از فاکتورهای مورد بررسی در آزمایش خون می باشد. در این مقاله از دکتر مهناز شکروی به بررسی علائم بالا بودن کراتین و خطرات بالا رفتن کراتین خون می پردازیم.
کراتینین چیست؟
ماده ی زائدی که از استهلاک طبیعی ماهیچه ها به وجود می آید «کراتینین» نام دارد. کراتینین، فرآورده جانبی ترکیبی شیمیایی به نام «کراتین» است، که به عضلات در جذب انرژی مورد نیاز کمک می کند. تولید کراتینین، نشان دهنده ی میزان توده ی بدون چربی، بدن است. از آنجایی که این توده به طور روزمره تغییر چندانی نمی کند، بنابراین، نرخ تولید کراتینین نیز دارای یک ثبات نسبی است. زنان، کودکان و سالمندان در مقایسه با مردان بالغ، از سطح کراتینین پایین تری برخوردار هستند. علت این امر حجم عضلانی کمتر در این گروه افراد می باشد.
کراتینین توسط کلیه ها از بدن دفع می شود. (کلیه ها تقریباً تمامی مقادیر کراتینین را از طریق ادرار از بدن خارج می کنند). زمانی که کلیه ها کار خود را به درستی انجام ندهند، کراتین در خون انباشته می شود. به همین دلیل، اندازه گیری سطح کراتین در خون، می تواند یک معیار خوب برای بررسی عملکرد کلیه باشد.
علائم کراتین خون بالا
علائم ناشی از بالا رفتن میزان کراتینین اکثراً نتیجه نقص عملکرد کلیه است و موارد زیر را دربر می‌گیرد:
- خستگی مزمن
- سردرد
- بی‌اشتهایی
- حالت تهوع یا استفراغ
- کاهش وزن
- خارش پوست
- ورم دست و پا
- افزایش یا کاهش ادرار
- بی‌رنگ یا تیره شدن ادرار
همچنین بیمار گاهی علائم دیگری نیز دارد که به عارضه اصلی عامل بیماری کلیه، برای مثال دیابت، مربوط می‌شود. از علائم معمول دیابت می‌توان به افزایش ادرار، تشنگی و گرسنگی اشاره کرد. کاهش وزن، کاهش انرژی، تمرکز ضعیف، تاری دید و گزگز کردن دست یا پا از علائم احتمالی دیابت است.
علت افزایش کراتین خون
زمانی که کراتین خون از حالت طبیعی بیشتر می‌شود، نشانه عدم دفع آن بوده و مشکل مربوط به کلیه‌ها است. گاهی هم رژیم غذایی ناسالم یا مشکلات پزشکی دیگر می‌توانند این عارضه را ایجاد کنند. از علل افزایش کراتین خون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- مسدود شدن دستگاه ادراری
- رژیم غذایی با پروتئین بالا
- کم‌آبی بدن
- مشکلات کلیوی مانند عفونت کلیه یا آسیب به این اندام
- کاهش جریان خون به کلیه‌ها به دلیل نارسایی احتقانی قلب، عوارض دیابت یا شوک
- مصرف برخی از داروها مانند سایمتدیدین
اگر علت این عارضه مشکلات کلیوی مانند عفونت کلیه باشد، باید بیماری درمان شود تا به‌مرور میزان کراتین در خون کاهش پیدا کند. از مهم‌ترین دلایل مشکلات کلیوی مزمن می‌توان به فشارخون بالا و دیابت اشاره کرد. اما مواردی مانند کم‌آبی بدن یا پروتئین زیاد در رژیم غذایی به طور موقت یا کاذب کراتین را بالا برده و با اصلاح عملکرد می‌توان مشکل را حل کرد.
میزان طبیعی کراتینین خون
کراتینین یک ماده‌ی زائد است که در نتیجه‌ی تجزیه مولکول‌های کراتین در کلیه ایجاد می‌شود. کلیه‌ها برای دفع کراتینین در ابتدا آن را تجزیه می‌کنند. اندازه‌گیری کراتینین خون معمولاً به منظور بررسی وضعیت عملکرد کلیه‌ها است، اما میزان کراتینین خون می‌تواند تحت تأثیر سایر پروسه‌های فیزیولوژیکی بدن نیز باشد. بنابراین کراتینین خون می‌تواند مقیاس خوبی برای ارزیابی عملکرد کلیه باشد. در صورتی که میزان کراتینین خون بالا باشد این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده اختلال در عملکرد کلیه باشد. به‌طور کلی، میزان کراتینین خون تقریباً باید به صورت زیر باشد:
0.6 تا 1.2 میلیگرم در هر دسی لیتر در مردان بزرگسال
0.5 تا 1.1 میلیگرم در هر دسی لیتر زنان بزرگسال
افراد جوانی که بدن عضلانی دارند، معمولا میزان کراتنین خونشان بالاتر از سایر افراد است.
0.2 میلیگرم یا بیشتر در نوزادان
1.8 تا 1.9 میلیگرم در هر دسی لیتر در افرادی که تنها یک کلیه دارند.
بیشتر بودن سطح کراتینین خون از 2.0 میلیگرم در کودکان و از 10 میلیگرم در بزرگسالان نشان‌دهنده آسیب شدید کلیه است.
عوارض بالا بودن کراتینین خون
تاثیرات مخرب بالا بودن کراتینین در بدن عبارتند از:
کم‌آبی بدن: بیمار در تمام مدت احساس تشنگی و کم‌آبی در بدن خود می‌کند. علت احساس تشنگی مداوم بیمار این است که بدن او می‌خواهد کراتینین بالا را با کمک ادرار دفع کند.
خستگی مفرط: کراتینین یک ماده زائد است و وجود میزان زیاد آن در خون موجب بروز اختلال در تولید عناصر ادنوزین تری فسفات می‌شود. این عناصر به تولید انرژی در بدن کمک می‌کنند. در واقع کراتینین مانع از تشکیل مولکول‌های انرژی‌زا در بدن می‌شود و به همین دلیل بیمار احساس ضعف و سستی می‌کند و هنگام انجام فعالیت زود خسته می‌شود. بالا بودن میزان کراتین خون همچنین می‌تواند در عملکرد عضلات تنفسی مانند عضلات دیافراگم نیز اختلال ایجاد کند. عضله‌ی دیافراگم اصلی‌ترین عضله‌ای است که به تنفس کمک می‌کند. بنابراین ممکن است شخص نتواند به‌خوبی نفس خود را داخل بدهد و در نتیجه ممکن است میزان اکسیژن خون بیمار کاهش پیدا کند. بالا بودن کراتینین همچنین می‌تواند کارایی عضلات قلب را نیز کاهش دهد در نتیجه قلب ضعیف شده و نمی‌تواند مانند قبل خون را به بدن پمپاژ کند. این موضوع همچنین می‌تواند موجب کاهش خون‌رسانی به مغز و بروز اغما یا کما شود.
اِدِم یا تورم: بسیاری از بیماری‌های کلیوی موجب تجمع بالای مواد زائد در بدن می‌شوند. اگر کلیه‌ها دچار نارسایی شوند، نمی‌توانند ادرار را از بدن خارج کنند. در این حالت، مقدار مایع زیادی در بدن جمع می‌شود و گرانش زمین نیز بر این مایع اثر دارد. بنابراین تورم به صورت موضعی در دست و پاها ایجاد می‌شود.
گیجی: بالا بودن میزان کراتینین می‌تواند احساسی که در قسمت‌های مختلف مغز وجود دارد را دچار تغییر کند و در نتیجه بیمار احساس گیجی داشته باشد. کراتینین بالا همچنین علائم بسیار دیگری مانند حالت تهوع، استفراغ و سردرد ایجاد می‌کند.
سر درد: تجمع زیاد کراتینین می‌تواند موجب تحریک ریشه‌های عصبی شده و در نتیجه سردرد ایجاد کند.
تجمع بالای کراتینین در بدن همچنین می‌تواند ایجاد تب خفیف، احساس ضعف کلی، کاهش میزان ادرار، پف کردن چشم‌ها و صورت، درد در میانه و پایین کمر و فشار خون بالا شود.
کراتین خون بالا چه خطراتی دارد؟
کراتین خون بالا به‌تنهایی خطرناک نیست، اما می‌تواند نشانه بیماری‌های دیگر از جمله بیماری مزمن کلیه باشد. همچنین افزایش کراتین می‌تواند بر اثر عفونت کلیه، گلومرولونفریت، سنگ کلیه یا نارسایی کلیه نیز رخ دهد. موارد بی‌خطری مانند ورزش سنگین، مصرف پروتئین زیاد و بعضی داروها نیز می‌توانند کراتین را موقتا افزایش دهند.
برای کاهش کراتینین خون چه باید کرد؟
با کمک پزشک علت افزایش سطح کراتینین را یافته و بیماری زمینه ای مسبب آن را درمان کنید. در صورتی که دچار بیماری کلیوی شده اید، پزشک ممکن است داروهایی برای کنترل علائم شما تجویز کند. داروهایی که برای بیماران کلیوی تجویز می شوند شامل قرص های ادرار آور، داروهای فشار خون، اریتروپویتین و … می شود. دیالیز یکی از درمان های رایج برای افراد مبتلا به بیماری کلیه است. این عمل در افرادی که کلیه آنها قادر به دفع کامل مواد زائد از بدن نیست، به کار می رود.
در صورتی که دچار مشکلات کلیه هستید، مصرف پروتئین را کاهش دهید. مصرف زیاد پروتئین در رژیم غذایی، باعث فشار بیشتر به کلیه می شود. در نتیجه، در چنین مواردی ممکن است مشکل کلیه را تشدید کند. به طور مشابه، اگر کلیه های شما به درستی کار نکنند، سطح پتاسیم و فسفر خون افزایش می یابد. بنابراین، باید مصرف روزانه ی این مواد نیز محدود شود. برای دریافت یک رژیم غذایی مناسب با پزشک خود مشورت کنید. در نهایت، اگر نگران آسیب دیدگی کلیه هستید، باید با نظارت و کنترل فشار خون خود، از آسیب دیدگی های بیشتر کلیوی پیشگیری کنید. توصیه های زیر برای کمک به کاهش سطح کراتین می باشد. اما به یاد داشته باشید که هیچکدام از این موارد نباید جایگزین درمان های تجویز شده توسط پزشک شوند:
آب کافی بنوشید: سطح بالای کراتینین خون می تواند نتیجه ی کم آبی بدن باشد. روزانه حدود ۲ لیتر آب بنوشید.
وزن خود را کاهش دهید: یک مطالعه روی ۱۵۴ فرد دارای اضافه وزن یا چاق نشان داده است که کاهش وزن، باعث بهبود سلامت کلیه و کاهش سطح کراتینین خون می شود.
فیبر مصرف کنید: رژیم های غذایی فیبر بالا، منجر به ارتقاء سلامت کلیه و کاهش سطح کراتینین خون می شود. میوه ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات از منابع غنی فیبر می باشند.
درمان دارویی : اصلی‌ترین داروی تجویز شده برای اختلالات کلیوی داروی کتوستریل است. تاثیرات این داروها هزاران بار بیشتر از رژیم غذایی با پروتئین پایین است. این دارو برای کاهش دادن کراتینین خون تجویز می‌شود این دارو آمینو اسیدهای لازم را به بدن بیمار می‌رساند میزان تشکیل کراتینین و اوره را کاهش می‌دهد.
رژیم غذایی : بالا بودن میزان کراتینین خون ناشی از اختلال در عملکرد کلیه‌ها است. بنابراین بهتر است که با اصلاح رژیم غذایی خود، فشار کمتری به کلیه‌ها وارد کنید. وظیفه‌ی کلیه‌ها این است که بین میزان آب و الکترولیت‌های بدن تعادل ایجاد کنند. برای افرادی که دچار اختلالات کلیوی هستند، ایجاد برخی اصلاحات در رژیم غذایی به منظور کاهش مصرف پروتئین، فسفر، پتاسیم و سدیم، ضروری است. برای کاهش میزان کراتینین، داشتن رژیم غذایی با پروتئین کم توصیه می‌شود. همچنین لازم است که بیمار میزان مصرف آب و مایعات را کاهش دهد. منع مصرف سدیم (نمک) موجب کم شدن فشار خون و همچنین کاهش احتمال بروز اِدِم (ورم) می‌شود. همچنین باید بیمار از خوردن غذاهایی که دارای پتاسیم بالا هستند منع شود. غذاهایی مانند گوجه، سیب‌زمینی، مغزی جات و شکلات دارای پتاسیم هستند. بیمار همچنین باید از خوردن غذاهای غنی از فسفر مانند شیر و لبنیات، شکلات، صدف، آجیل، گوشت، سویا، و مانند آن پرهیز کند. برای بهبود بیماری‌های کلیوی، سبزیجات و میوه‌های بسیار مختلفی توصیه می‌شوند، از جمله:
- توصیه می‌شود که هلو، بروکلی، پیاز، انگور، کلم، فلفل، گیلاس، گل کلم، سیب، کرفس، انواع توت‌ها، خیار، آناناس، آلو، لوبیا سبز، نارنگی، کاهو، هندوانه و گلابی بیشتر مصرف کنید.
- از خوردن پرتقال و آب پرتقال، مارچوبه، شلیل، آووکادو، کیوی، کشمش یا سایر میوه‌های خشک، موز، اسفناج پخته شده، سیب زمینی، طالبی، عسل، کدو تنبل و آلو خودداری کنید.
دیالیز : در صورتی که رژیم غذایی و دارودرمانی تاثیر چندانی در بهبودی بیمار نداشته باشد، آخرین گزینه‌ی درمانی برای کاهش دادن میزان کراتینین خون بیمار، انجام دیالیز است. پزشک در ابتدا برای بررسی عملکرد کلیه‌ها، میزان کراتینین خون و سطح نیتروژن ادرار را اندازه‌گیری می‌کند. اگر سطح کراتینین خون و سطح نیتروژن بیش‌ازحد نرمال باشد، انجام دیالیز برای کاهش دادن آن ضروری است. برای ارزیابی عملکرد کلیه، حتما لازم است که تست تفاوت سطح کراتین انجام شود. در این تست، میزان کراتینین خون با کراتینین ادرار مقایسه می‌شود. اگر این میزان کمتر از 10 سی‌سی باشد دیالیز حتما باید انجام شود. دیالیز دارای دو نوع مختلف دیالیز صفاقی و همودیالیز است. معمولا برای برطرف کردن کراتینین بالای خون اغلب از روش همودیالیز استفاده می‌شود.
سخن پایانی
دلایل مختلفی باعث افزایش کراتین خون می‌شوند و خوب است بدانید که کراتین خون بالا چه خطراتی دارد. اگر در آزمایش خون خود با کراتین بالا مواجه شدید، باید حتما با پزشک خود مشورت کنید و از نظر ابتلا به بیماری‌های کلیوی یا قلبی بررسی شوید. البته این عارضه می‌تواند کاملا بی‌خطر و ناشی از مصرف دارو، مکمل یا پروتئین باشد. در هر صورت، بهتر است کراتین را جدی بگیرید و از سلامت کلیه خود مطمئن شوید.
