پلاکت‌ها یا ترومبوسیت‌ها، قطعات کوچک و بی‌رنگ سلولی در خون ما هستند که لخته ایجاد می‌کنند و خونریزی را متوقف یا از آن جلوگیری می‌کنند. پلاکت‌ها در مغز استخوان ما، بافت اسفنج مانند داخل استخوان‌های ما ساخته می‌شوند. مغز استخوان حاوی سلول‌های بنیادی است که به گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت تبدیل می‌شوند. پلاکت‌ها و سایر اجزای خون همیشه مورد نیاز هستند. اهدای این ماده ارزشمند حتی می‌تواند به نجات بیش از یک زندگی کمک کند. در ادامه با دکتر مهناز شکروی همراه باشید تا با علائم پلاکت خون پایین بیشتر آشنا شوید .
پلاکت چیست؟
پلاکت به کوچکترین ذرات خونی گفته می‌شود که آنزیم‌های لازم برای انعقاد خون را در خود دارند. پلاکت‌ها بسیار کوچکند و با چشم غیرمسلح قابل دیدن نیستند. این اجزای کوچک مسئول بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده هستند و نقش مهمی در انعقاد خون دارند. میانگین عمر هر پلاکت ۱۰ روز است و محل تولید آن در مغز استخوان است.
علائم کمبود پلاکت خون
وظیفه اصلی پلاکت ها جلوگیری از خونریزی است. بنابراین کاهش آن ها فرد را مستعد خونریزی می کند. خونریزی های ناشی از کمبود پلاکت معمولا از نوع پوستی، مخاطی و گوارشی هستند و خونریزی های عمقی در مفاصل و عضلات معمولا رخ نمی دهد. خطرناک ترین خونریزی هم خونریزی مغزی است که می تواند منجر به مرگ شود و از اورژانس های پزشکی محسوب می شود.
سایر علائمی که در ترومبوسیتوپنی ایجاد می شوند عبارتند از:
- کبودی های قرمز، بنفش یا قهوه ای رنگ برروی پوست که به آن ها پورپورا (Purpura) گفته می شود
- بثورات پوستی بصورت نقاط کوچک قرمز یا بنفش به نام پتشی (Petechiae)
- خون دماغ
- خونریزی از لثه ها
- درصورت ایجاد زخم، خونریزی طولانی شده و دیر بند می آید
- خونریزی شدید دوران قاعدگی بطوری که پدهای متعددی مصرف می شود
- خونریزی از دستگاه گوارش که باعث وجود خون در مدفوع می شود و می تواند با استفراغ خونی یا مدفوع خونی (بصورت مدفوع سیاه رنگ یا ملنا و یا حاوی خون روشن) خود را نشان دهد.
- خون در ادرار یا هماچوری
خطرناک ترین نوع خونریزی، خونریزی مغزی است که بسیار نادر اما خطرناک و کشنده است. با این حال در صورت کمبود پلاکت و وجود هم‌زمان علائم عصبی باید به خونریزی مغزی فکر کرد.
علت پایین بودن پلاکت خون
پایین بودن پلاکت خون (ترومبوسیتوپنی) می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. برخی از این دلایل عبارتند از:
1- بیماری‌های خودایمنی: مانند لوپوس یا پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک (ITP) که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به پلاکت‌ها حمله میکند و آنها را از بین می‌برد.
2- عفونت‌ها: عفونت‌های ویروسی مانند HIV، هپاتیت C و ویروس اپشتین-بار (EBV) می‌توانند باعث کاهش پلاکت خون شوند.
3- سرطان‌ها: برخی از انواع سرطان‌ها مانند لوکمیا و لنفوم می‌توانند مغز استخوان را تحت تأثیر قرار دهند و تولید پلاکت را کاهش دهند.
4- داروها: برخی داروها مانند شیمی‌درمانی، داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، و داروهای ضدصّرع می‌توانند تولید پلاکت‌ها را کاهش دهند.
5- نقص‌های ژنتیکی: برخی از افراد به دلایل ژنتیکی سطح پلاکت خون پایینی دارند.
6- مصرف الکل: مصرف زیاد الکل می‌تواند مغز استخوان را تحت تأثیر قرار دهد و تولید پلاکت‌ها را کاهش دهد.
7- کمبودهای تغذیه‌ای: کمبود ویتامین B12 و فولیک اسید می‌تواند باعث کاهش تولید پلاکت‌ها شود.
8- شرایط پزشکی خاص: بیماری‌های کبدی، مشکلات طحال و برخی بیماری‌های مزمن می‌توانند سطح پلاکت خون را تحت تأثیر قرار دهند.
تشخیص دقیق علت نیاز به مشاوره با پزشک و انجام آزمایشات مرتبط دارد.
آیا کاهش پلاکت خون نشانه سرطان است؟
خیر. الزاماً پایین بودن پلاکت خون نشانه سرطان نیست. پزشک متخصص سعی میکند علت اصلی پایین بودن پلاکت خون را کشف کرده و به درمان آن علت بپردازد. تشخیص، یکی از مهمترین گام های درمان است و این تشخیص به عهده خود فرد نمی باشد.
درمان پلاکت خون پایین چگونه است؟
درمان این اختلال خونی به دلایل و شدت و اختلال بستگی دارد. اگر شدت اختلال کم باشد احتمالاً پزشک چکاپ‌های دوره‌ای را مدنظر قرار می‌دهد. اما درصورتی‌که کمبود پلاکت وخیم باشد تجویز دارو یکی از گزینه‌های درمانی خواهد بود. از دیگر گزینه‌های درمانی می‌توان به روش‌های زیر اشاره نمود:
- تزریق خون یا انتقال پلاکت (ترانسفیوژن پلاکت)
- تغییر دادن داروهایی که باعث بروز اختلال ترومبوسیتوپنی شده‌اند
- تجویز داروهایی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مثل استروئیدها، ایمونوگلوبولین‌ها
- برداشتن طحال
برای درمان پلاکت خون پایین به چه متخصصی مراجعه کنیم؟
پزشکان عمومی قادرند انواع اختلالات خونی ازجمله پایین بودن پلاکت خون را به‌خوبی تشخیص دهند. در شرایط خاص ممکن است بیمار به متخصص بیماری‌های خونی (هماتولوژیست) ارجاع شود.
