پارابن نامی است که این روزها زیاد شنیده می شود. از این ماده به عنوان ماده ای مضر یا حتی سرطان زا نام برده شده و تبلیغات و حواشی بسیاری اطراف آن وجود دارد. اما چقدر با این ماده شیمیایی آشنایی دارید و موارد استفاده آن را می‌دانید؟ این ماده در کجا کاربرد داشته و به چه منظوری استفاده می‌شود؟ عوارض آن چیست؟ اگر مایلید تا پاسخ این سوالات را بدانید در ادامه این مطلب با دکتر مهناز شکروی همراه شوید. در ادامه صحت مضر بودن پارابن برای سلامتی و کاربردهای پارابن در محصولات را بررسی خواهیم کرد.
آشنایی با تاریخچه پیدایش پارابن ها
پارابن ها از پرکاربردترین دسته های مواد نگهدارنده هستند.نگهدارنده ها یا پرزرواتیوها (Preservatives) به موادی اطلاق می شود که جهت محافظت از آلودگی میکروبی یک محصول غذایی یا دارویی در طول دوره نگهداری محصول و در هنگام مصرف، در فرمولاسیون آن محصول استفاده میگردد.
پارابن ها نخستین بار در حدود ۸۵ سال پیش معرفی شدند و به سرعت به یکی از پرمصرف ترین نگهدارنده ها تبدیل شدند.
پارابن چیست؟
پارابن ها گروهی از محصولات شیمیایی هستند که از بنزوئیک اسید( benzoic acid ) مشتق می شود. پارابن ها به دلیل خواص آنتی باکتریایی و جلوگیری از رشد باکتری ها در گروه مواد نگهدارنده طبقه بندی می شوند.مدت هاست که پارابن ها درجهت افزایش طول عمر محصولات آرایشی بهداشتی به طور گسترده در محصولات مختلف استفاده گردیده است. قیمت نسبتا ارزان این گونه مواد و تاثیر عالی در جلوگیری از فساد محصولات باعث شده است که اکثر تولید کنندگان دنیا اقدام به استفاده گسترده از آن بنمایند.
از نظر شیمیایی، پارابن استر اسید پارا هیدروکسی بنزوئیک است. متیل پارابن، پروپیل پارابن و بوتیل پارابن، رایج ترین پارابن های آرایشی بهداشتی هستند. معمولا در یک محصول آرایشی بهداشتی بیش از یک نوع پارابن استفاده می شود و همچنین از انواع دیگر نگهدارنده ها نیز در کنار پارابن ها استفاده می شود تا محدوده وسیع تری از میکروارگانیسم ها را مهار نمایند. استفاده از پارابن ها به صورت مخلوط موجب می شود که مقدار مورد نیاز از آن ها برای اثر ضد میکروبی در فراورده کمتر شود.
کاربرد پارابن ها:
این ترکیبات و مشتقات آن ها در صنایع غذایی، به عنوان قارچ کش و باکتری کش نیز سودمند هستند. محصولات غذایی حاوی پارابن عبارت اند از: آب جو، سس، نوشیدنی های بدون الکل، محصولات لبنی منجمد، کنسروها، شربت های طعم دار. برخی میوه ها مانند بلوبری نیز به طور طبیعی حاوی این ترکیب هستند.
در مواد آرایشی بهداشتی مانند، شامپوها، مرطوب کننده های تجاری، ژل های اصلاح، روان کننده های شخصی، محصولات مراقبت مو، صنایع دارویی، محصولات برنزه کننده، ضدآفتاب و آرایشی، خمیردندان ها و برخی خوشبو کننده ها نیز کاربرد دارد.
حد مجاز استفاده از این ترکیبات در صنایع مختلف:
سازمان جهانی غذا و دارو، همه ساله مواد اولیه مورد استفاده در صنایع آرایشی و غذایی را بررسی می کند. طبق این مطالعات، این ترکیبات حتی تا دوزهای بالا نیز کاملا بی ضرر هستند. سطح 0.01 تا 0.3 حد مجاز تشخیص داده شده است، حتی در صنایع آرایشی تا 25 درصد نیز می تواند به کار برده شود.
نقش پارابن در سلامتی: هر کدام از مشتقات آن، در محصولات مختلف، نقش ویژه ای ایفا می کند.
• واکنش های آلرژیک: در افرادی با پوست های نرمال، این ماده باعث حساسیت و خارش پوستی نمی شود. اما افرادی که به پارابن حساسیت دارند، در تماس مستقیم با این ترکیب دچار عوارض پوستی می گردند.
• سرطان پستان: هیچ گونه دلیل مبنی بر سرطان در ترکیبات حاوی پارابن یافت نشده است و این ماده اصولا برای مصرف کننده ، خطرناک نمی باشد.
• فعالیت استروژنیک: مطالعات حیوانی نشان داده است که این ترکیبات، فعالیت استروژنیک ضعیفی از خود نشان می دهند. فعالیت استروژنیک پارابن ها با افزایش طول زنجیره آلکیل افزایش می یابد. محققان بر این عقیده هستند که مشتق پروپیل تا حدودی استروژنیک است ولی انتظار می رود که این خاصیت به دلیل خصلت لیپیدی مشتق بوتیل، در این ماده کمتر باشد. درنتیجه، فعالیت استروژنیک آن قابل صرف نظر کردن است.
• در معرض آفتاب مستقیم قرار گرفتن: مطالعات نشان می دهد که تماس مشتق متیل با پوست در معرض نور خورشید، سبب واکنش این ترکیب با اشعه UV می شود. این اتفاق، پیری پوست و احتمال بروز سرطان پوست را به دنبال دارد.
آیا پارابن ها برای انسان مضر هستند؟
محققان هنوز به نتیجه واضح و ثابت شده‌ای در مورد تاثیر منفی پارابن‌ها و ارتباط آنها با هیچ نوعی از سرطان دست نیافته‌اند اما بر اساس یافته‌ها میزان مصرف پارابن به مقدار قابل توجهی کاهش یافته است و به تایید سازمان غذا و دارو این مقدار مصرف اثری منفی در سلامتی انسان‌ها نخواهد داشت.
درصد مجاز مصرف پارابن ها
درصد مجاز مصرف پارابن ها در محصولات آرایشی بهداشتی 0.4 درصد برای پارابن های منفرد و 0.8 درصد برای ترکیب پارابن هاست. یعنی اگر فقط متیل پارابن بزنند، تا 0.4 درصد مجاز است. اگر ترکیب متیل پارابن، پروپیل پارابن، بوتیل پارابن را استفاده کنند، تا 0.8 درصد مجاز است. پس اگر شرکتی مثلاً 0.2 درصد متیل پارابن را در محصول خودش استفاده کند، آیا در این شرایط باز سرطانزا است؟
«هرگز. اگر سرطانزا بود، هم اتحادیه اروپا ، هم FDA و هم وزارت بهداشت ایران منع می کرد»
آیا باید مصرف محصولات پارابن‌دار را قطع کنیم؟
نگران نباشید! درصد مواد‌نگهدارنده در یک فرمولاسیون بسیار کم است.
همیشه محصولات بدون پارابن بهترین انتخاب نیستند: «باید در انتخاب محصول دقت داشته‌باشیم؛ هرچند بسیاری از شرکت‌ها به نگرانی‌های مردم درباره‌ی پارابن‌ها واکنش نشان‌دادند و محصولات بدون پارابن تولید کردند، اما ممکن است بعضی از آنها از محصولات مصنوعی دیگری استفاده کنند که بیشتر از پارابن باعث حساسیت پوستی شوند»
احتیاط در مصرف پارابن ها
حتما شما نیز مانند بقیه افراد در مورد سلامتی خود حساس هستید .اگرچه گفته می‌شود مقدار پارابنی که امروزه در محصولات آرایشی و بهداشتی به کار می‌رود ناچیز است اما لازم است که در مصرف این محصولات احتیاط و دقت کافی داشته باشید.
به طور مثال برای محصولاتی که به مقدار زیاد روی پوست و بدن به کار می‌روند مثل لوسیون بدن یا شامپو بهتر است که از انواع فاقد پارابن استفاده کنید.
خوشبختانه برندها و محصولات متعددی در بازار وجود دارند که از فرمول‌های فاقد پارابن استفاده می‌کنند و بهتر است قبل از خرید محصولات آرایشی و بهداشتی حتما برچسب روی محصول و ترکیبات شیمیایی به کار رفته در آن را به دقت بررسی کنید تا انتخاب درستی داشته باشید.
اگر احتیاط و دقت زیادی در انتخاب محصولات آرایشی و بهداشتی خود دارید بهتر است از محصولات ارگانیک واقعی که از مواد طبیعی تهیه می‌شوند و فاقد نگهدارنده‌ها هستند استفاده کنید.
اما دقت داشته باشید که این نوع محصولات باید مثل مواد غذایی در تاریخ مصرف دقیق خود استفاده شوندچون مواد نگهدارنده از جمله پارابن‌ها را در خود ندارند و تاریخ انقضا در مورد آنها جدی‌تر است.
جمع‌بندی
پارابن نوعی ماده نگهدارنده است که به‌منظور جلوگیری از فساد و رشد میکروب ها در محصولات آرایشی و بهداشتی حتی غذایی مورد استفاده قرار می گیرد.
همان طور که اشاره شد FDA و بسیاری از مراجع دیگر، استفاده از پارابن ها را به میزانی که در محصولات به کار می رود، ایمن و بی خطر می دانند . اما اگر شما درباره مصرف پارابن ها نگرانید، هنگام خرید کلیه محصولات مراقبتی پوست و مو انواع «فاقد پارابن» را انتخاب کنید . همیشه هنگام خرید، لیست مواد تشکیل دهنده محصول را بررسی کنید . به خاطر داشته باشید ارگانیک بودن محصول لزوما به معنی فاقدِ پارابن بودنِ آن نیست چون برخی از انواع پارابن منشا گیاهی و ارگانیک دارند .
امیدواریم با مطالعه این مقاله از وبسایت دکتر مهناز شکروی اطلاعات کافی در مورد پارابن ها و مواد نگهدارنده کسب کرده باشید. چنانچه سوالی هست که برایتان بی پاسخ مانده ، آن را در بخش "تماس با ما" از دکتر مهناز شکروی بپرسید .
