آتروفی یا کوچک شدن مغز به شرایطی گفته می‌شود که در آن سلول‌های مغزی(نورون‌ها)و اتصالات آنها از بین خواهد رفت. افراد مبتلا به این عارضه ، عموما دارای عملکرد شناختی ضعیفی هستند. در مجموع دو نوع آتروفی وجود دارد: آتروفی کانونی که در بخش‌های خاصی از مغز اتفاق میفتد و آتروفی عمومی که در سراسر مغز رخ می‌دهد. یکی از علت‌های کوچک شدن مغز به علت افزایش سن است، اما از علل دیگر آن می‌توان به آسیب، عفونت و برخی شرایط پزشکی زمینه‌ای اشاره کرد. در این مقاله از دکتر مهناز شکروی به علل ، علائم و درمان آتروفی مغزی اشاره خواهیم کرد .
آتروفی یا کوچک شدن مغز
آتروفی یا کوچک شدن مغز به از دست رفتن پیش‌رونده سلول‌های مغزی در طول زمان اشاره دارد. آتروفی به معنای کاهش اندازه و یا از دست رفتن بخشی از بافت در هر یک از اندام‌های بدن است. آتروفی مغزی می‌تواند در کل مغز رخ داده و یا فقط بخشی از مغز را درگیر نماید که در پی آن ممکن است حجمی از بافت مغز از بین رفته و در عملکرد سلول‌های عصبی اختلال ایجاد شود. علائم آتروفی مغزی به علت و محل مرگ سلول‌ها بستگی دارد. آتروفی مغزی ممکن است در اثر آسیب‌دیدگی‌های مغزی ایجاد شود.
عفونت مغزی نیز می‌تواند به مرگ سلول‌های مغزی و اتروفی منجر شود.علائم آتروفی مغزی عبارت‌اند از: زوال عقلی، تشنج ، از دست دادن کنترل حرکت و ایجاد اختلال در تکلم درک و یا خواندن مطالب.بسته به علت زمینه‌ای، ممکن است آتروفی مغزی بسیار آهسته و یا بسیار سریع پیشرفت نماید. آتروفی می‌تواند زندگی افراد را تهدید کند. درمان شناخته‌شده‌ای برای این بیماری وجود ندارد. برای درمان آتروفی مغزی پزشک بر روی درمان علائم و عوارض این بیماری متمرکز می‌شود. در مواردی که آتروفی مغزی در اثر عفونت ایجادشده باشد، درمان عفونت می‌تواند از بدتر شدن علائم اتروفی جلوگیری به عمل آورد.
علائم آتروفی مغزی چیست؟
علائم آتروفی مغزی را می‌توان تعمیم داد، به این معنی که آنها کل مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهند، یا موضعی، به این معنی که تنها بخش‌های خاصی از مغز تحت تاثیر قرار می‌گیرند. (نام دیگر آتروفی موضعی، آتروفی کانونی است.) علائم معمول آتروفی عمومی عبارتند از:
-از دست دادن توانایی استدلال
-سرگردانی
-مشکل در برقراری ارتباط، چه به صورت صوتی یا نوشتاری
-از دست دادن حافظه
-کاهش درک مطلب
-شروع ناتوانی‌های یادگیری
علائم آتروفی موضعی یا کانونی شامل موارد زیر می‌شود:
-مشکل در ایستادن
-از دست دادن هماهنگی
-فلج جزئی
-عدم وجود حس فیزیکی در قسمت‌های خاصی از بدن
-دید دوگانه یا بدون تمرکز
-مشکلات در تکلم یا درک گفتار (آفازی)
برخی از علائم آنقدر شدید هستند که نیاز به درمان فوری پزشکی دارند. از جمله از دست دادن هوشیاری، توهم، تشنج، درد چشم و رفتارهای بسیار پرخاشگرانه یا خودکشی.
علل ایجاد آتروفی مغزی چیست؟
آسیب‌ها، بیماری‌ها و عفونت‌ها می‌توانند به سلول‌های مغزی آسیب برسانند و باعث آتروفی شوند.
آسیب‌ها
● سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون در بخشی از مغز قطع شود. بدون تأمین خون غنی از اکسیژن، سلول‌های عصبی در آن منطقه می‌میرند. عملکردهایی که توسط آن مناطق مغزی کنترل می‌شوند – از جمله حرکت و گفتار – از بین می‌روند.
● آسیب مغزی آسیبی است که ممکن است در اثر زمین خوردن، تصادف با وسیله نقلیه موتوری یا ضربه دیگر به سر ایجاد شود.
بیماری‌ها و اختلالات
● بیماری آلزایمر و سایر اشکال زوال عقل شرایطی است که در آن سلول‌های مغزی به تدریج آسیب می‌بینند و توانایی برقراری ارتباط با یکدیگر را از دست می‌دهند. باعث از بین رفتن حافظه و توانایی تفکر می‌شود که درنهایت باعث تغییر در زندگی می‌شود. بیماری آلزایمرکه به طور معمول پس از 60 سالگی شروع می‌شود، اصلی‌ترین علت زوال عقل است. این بیماری عامل 60 تا 80 درصد کل موارد است.
● فلج مغزی یک اختلال حرکتی است که در اثر رشد غیرطبیعی مغز در رحم ایجاد می‌شود. باعث عدم هماهنگی عضلات، دشواری در راه رفتن و سایر اختلالات حرکتی می‌شود.
● بیماری هانتینگتون یک بیماری ارثی است که به تدریج به سلول‌های عصبی آسیب می‌رساند. این معمولا از اواسط زندگی شروع می‌شود. با گذشت زمان، بر توانایی‌های ذهنی و جسمی فرد تأثیر می‌گذارد که شامل افسردگی شدید و کوریا (حرکات غیرارادی، رقص‌مانند در سراسر بدن) است.
● لکودایستروفی‌ها گروهی از اختلالات نادر و ارثی هستند که به غلاف میلین آسیب می‌رسانند، غلاف میلین یک پوشش محافظ است که سلول‌های عصبی را احاطه کرده است. معمولا از کودکی شروع می‌شود و می تواند باعث ایجاد مشکل در حافظه، حرکت، رفتار، بینایی و شنوایی شود.
● مولتیپل اسکلروزیس، که معمولاً در بزرگسالی شروع می‌شود و زنان بیشتر از مردان به آن مبتلا می‌شوند، یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به پوشش محافظ اطراف سلول‌های عصبی حمله می‌کند. با گذشت زمان، سلول‌های عصبی آسیب می‌بینند. در نتیجه، مشکلات در احساس، حرکت و هماهنگی ممکن است ایجاد شود. با این حال، مانند سایر بیماری‌های ذکر شده، همچنین می‌تواند منجر به زوال عقل و آتروفی مغز شود.
عفونت‌ها
● ایدز یک بیماری است که توسط ویروس HIV ایجاد می‌شود و به سیستم ایمنی بدن حمله می‌کند. گرچه ویروس به طور مستقیم به سلول‌های عصبی حمله نمی‌کند، اما از طریق پروتئین‌ها و سایر مواد آزادشده به اتصالات بین آنها آسیب می‌رساند. توکسوپلاسموز همراه با ایدز همچنین می‌تواند به سلول‌های عصبی مغز آسیب برساند.
● اِنسِفالیت به التهاب مغز اشاره دارد. این بیماری اغلب توسط یک تبخال ساده (HSV) ایجاد می‌شود، اما ویروس‌های دیگر مانند نیل غربی یا زیکا نیز می‌توانند باعث آن شوند. این ویروس‌ها به سلول‌های عصبی آسیب می‌رسانند و علائمی مانند گیجی، تشنج و فلجی ایجاد می‌کنند. یک بیماری خودایمنی نیز می‌تواند باعث انسفالیت شود.
● نوروسیفیلیس یک بیماری است که به مغز و پوشش محافظ آن آسیب می‌رساند. این می تواند در افراد مبتلا به سیفلیس منتقله از راه مقاربتی رخ دهد که به طور کامل درمان نمی‌شوند.
برخی از این شرایط مانند نوروفیلیس، ایدز و آسیب مغزی می‌تواند قابل پیشگیری باشد. رابطه جنسی ایمن با استفاده کاندوم می‌تواند از عفونت‌های سفلیس و اچ‌آی‌وی جلوگیری کند. استفاده از کمربند ایمنی در اتومبیل و قرار دادن کلاه ایمنی هنگام دوچرخه‌سواری یا موتورسواری می‌تواند از آسیب‌های مغزی جلوگیری کند.
سایر شرایط، مانند بیماری هانتینگتون، لکودایستروفی‌ها و مولتیپل اسکلروزیس قابل پیشگیری نیستند.
درمان آتروفی مغز
آتروفی مغزی قابل درمان نمی‌باشد. البته جلوگیری از آسیب‌دیدگی مغزی (خصوصاً جلوگیری از بروز سکته مغزی)، می‌تواند به کاهش میزان آتروفی کمک کند.
بر طبق تحقیقات انجام شده، تغییر در شیوه زندگی می‌تواند آتروفی ناشی از افزایش سن را به حداقل برساند.
مصرف دارو
داروهایی که برای جلوگیری از بروز سکته مغزی مصرف می‌شوند مانند داروهای رقیق‌کننده خون، داروهای کاهش‌دهنده کلسترول و داروهای کاهش فشار خون می‌توانند به جلوگیری از آتروفی مغزی کمک کنند. این داروها برای همه افراد مناسب نیستند، ولی در صورت وجود عوامل ابتلا به آتروفی مغزی می‌توانند سودمند باشند.
امکان دارد داروهایی که برای درمان بیماری آلزایمر استفاده می‌شوند مانند آریسپت (دونپزیل) و نامندا (ممانتین) در کاهش پیش‌روی آتروفی مؤثر باشند؛ ولی این داروها دارای تأثیر چشمگیری نمی‌باشند.
تغییر در شیوه زندگی
● رعایت اصول زندگی سالم شامل فعالیت جسمانی، رژیم حاوی مواد غذایی با کلسترول کم، کنترل قند خون و حفظ وزن متناسب با کاهش تاثیرات التهاب مغز می‌توانند باعث جلوگیری یا کاهش سرعت روند آتروفی مغزی شوند.
● برخی از انواع چربی مانند چربی ترانس دارای تأثیر نامطلوبی برای بدن می‌باشند و می‌توانند سبب افزایش احتمال سکته مغزی شوند. بنابر این عدم مصرف چربی ترانس به جلوگیری از بروز سکته مغزی و آتروفی مغز کمک می‌کند.
● کنترل استرس در کاهش آتروفی مغزی مؤثر است چرا که فشارهای روانی با بروز عارضه‌هایی مانند فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و سکته مغزی مرتبط می‌باشند. تمامی این عارضه‌ها باعث ایجاد دمانس عروقی می‌شوند.
احتمال بهبودی پس از ابتلا به آتروفی مغزی
نوع عارضه‌ای که باعث بروز آتروفی مغزی شده است، میزان بهبودی پس از بروز آتروفی را تعیین می‌کند. برخی از عارضه‌ها مانند سکته مغزی، انسفالیت، ام اس یا ایدز قابل کنترل هستند. در برخی از مواقع می‌توان سرعت پیش‌روی آتروفی مغزی را کاهش داد یا آن را متوقف کرد. بیماری‌هایی مانند آلزایمر و هانتینگتون هم از لحاظ علائم و هم از لحاظ کوچک شدن مغز به مرور زمان تشدید می‌شوند.
در ارتباط با دلیل ایجاد آتروفی مغزی، روش‌های درمان و احتمال بهبود این عارضه بایستی به پزشک مراجعه شود.
