سیاه زخم (Anthrax) یا آنتراکس نوعی بیماری نادر اما جدی است که توسط باکتری به نام اسپور سازند، Bacillus anthracis ایجاد می شود. این بیماری عمدتا دام ها و حیوانات وحشی را درگیر خواهد کرد. اما انسان نیز ممکن است از طریق تماس مستقیم یا غیرمستقیم با حیوانات بیمار ،آلوده شود. هنوز هیچ مدرکی مبنی بر احتمال انتقال این بیماری از فرد مبتلا به افراد سالم وجود ندارد اما ممکن است ضایعات پوستی ناشی از سیاه زخم از طریق تماس مستقیم مسری باشد. معمولاً باکتری های سیاه زخم از طریق زخم پوستی وارد بدن شده و فرد را آلوده خواهند کرد. همچنین افراد سالم با خوردن گوشت آلوده نیز ممکن است دچار این بیماری شوند.
این مقاله از دکتر مهناز شکروی جهت بالا بردن سطح آگاهی افراد درباره این بیماری و درمان آن جمع آوری شده است.
سیاه زخم چیست؟
سیاه زخم یک بیماری عفونی است که در اثر وجود باکتری ها ایجاد می شود. بیماری سیاه زخم بسیار نادر است اما در صورت بروز می‌تواند اثرات جدی ای بر جای بگذارد. این بیماری معمولاً روی حیواناتی مانند گاو و گوسفندان تاثیر می‌گذارد اما اگر شخصی با این حیوانات در ارتباط باشد و یا اینکه در مزرعه کار کند ممکن است به این بیماری مبتلا شود. سیاه زخم در افرادی که هروئین تزریق می‌کنند نیز دیده شده است، افراد دیگری که در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند افرادی هستند که در آزمایشگاه ، باکتری های این بیماری را بررسی می‌کنند . اگر می‌دانید که در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارید، حتما باید به پزشک مراجعه کنید.
علت سیاه زخم
اسپور سیاه زخم در نتیجه باکتری ایجاد می شود که به طور طبیعی در خاک وجود دارد. اسپورها می توانند سال ها خاموش بمانند تا اینکه راهی را برای وارد شدن به بدن میزبان بیابند. از جمله میزبان های سیاه زخم می توان به حیوانات اهلی مانند گوسفند، اسب، بز و گاو اشاره کرد. سیاه زخم در برخی کشورهای در حال توسعه مانند ایران، عراق، ترکیه، پاکستان و آفریقا شایع می باشد. در اغلب موارد سیاه زخم در انسان به دلیل تماس با حیوانات آلوده یا محصولات حیوانی آلوده ایجاد می شود.
چگونه به سیاه زخم مبتلا می‌شوید؟
چهار راه مختلف برای عفونت وجود دارد:
1-اگر گوشت حیوانات بیمار را بدون گرم‌کردن کافی بخورید، پاتوژن وارد دستگاه گوارش می‌شود و چیزی به نام سیاه زخم روده ایجاد می‌کند.
2-هاگ‌ها همچنین می‌توانند از طریق دستگاه تنفسی وارد ریه‌ها شده و باعث سیاه زخم استنشاقی شوند. این دو شکل شدیدترین سیر بیماری را نشان می‌دهند که اغلب با عاقبت کشنده همراه است.
3-افرادی که حیوانات آلوده را لمس می‌کنند، به‌احتمال زیاد آلوده می‌شوند. باکتری‌ها از طریق آسیب‌های پوستی کوچک - بیشتر روی سر، گردن یا بازوها - وارد بدن می‌شوند و سیاه‌پوست پوست را تشکیل می‌دهند.
4-در سال‌های اخیر، چندین مصرف‌کننده هروئین به بیماری سیاه زخم تزریقی مبتلا شده‌اند که در حدود 30 درصد موارد کشنده است. داروهایی که آنها تزریق کردند احتمالاً آلوده به هاگ سیاه زخم بوده است. انتقال انسان به انسان هنوز شرح داده نشده است. بااین‌حال، می‌توان تصور کرد که فرد می‌تواند از طریق لباس‌های آلوده بیمار یا از طریق تماس مستقیم با مایعات بدن، به‌عنوان‌مثال از زخم، آلوده شود.
انواع بیماری سیاه زخم یا آنتراکس
بیماری آنتراکس بر اساس مواجهه با باکتری‌های مختلف، ممکن است ارگان‌های مختلفی را درگیر خود کند. بسته به ارگان درگیر شده علائم مختلفی را نیز از خود بروز خواهد داد. در ادامه به بررسی هر یک از انواع بیماری آنتراکس می‌پردازیم:
▪ سیاه زخم جلدی
عفونت سیاه زخم جلدی از طریق برش یا زخم هایی روی پوست ایجاد می شود. شایع ترین روش انتقال سیاه زخم از طریق ضایعت پوستی می باشد. سیاه زخم جلدی با درمان مناسب به ندرت کشنده می باشد. علائم سیاه زخم عبارت است از:
-توده های برآمده و خارش دار که شبیه به نیش حشرات می باشد و به سرعت تبدیل به زخمی بدون درد با مرکزی سیاه رنگ می شود.
-تورم در زخم و غدد لنفاوی اطراف آن
▪ سیاه زخم گوارشی
این نوع از آنتراکس معمولاً در نتیجه مصرف گوشت های پخته نشده حیوانات آلوده بروز پیدا خواهد کرد.
علائم و نشانه های این نوع شامل موارد زیر می شود:
-تب
-سردرد
-استفراغ
-درد شکمی
-حالت تهوع
-بی اشتهایی
-تورم و برآمدگی گردن
-گلو درد و مشکل در بلع غذا
-استفراغ خونی شدید در مراحل انتهایی بیماری
▪ سیاه زخم استنشاقی
سیاه زخم استنشاقی در اثر تنفس اسپور ایجاد می گردد. کشنده ترین فرم این بیماری، سیاه زخم استنشاقی می باشد و در برخی موارد با وجود درمان نیز بیماری کشنده خواهد بود. علائم و نشانه های اولیه سیاه زخم استنشاقی عبارت است از:
-علائمی شبیه به آنفلوآنزا مانند گلودرد، تب، خستگی و درد ماهیچه ای که ممکن است چند ساعت یا چند روز به طول انجامد.
-درد قفسه سینه
-تنگی نفس
-تهوع
-سرفه هایی که با بالا آوردن خون همراه می باشد
-تورم دردناک
با پیشرفت سیاه زخم تنفسی علائمی که ایجاد می شود عبارت است از:
-تب بالا
-دشوای در تنفس
-شوک
-مننژیت (عفونت کشنده مغز و نخاع)
▪ سیاه زخم تزریقی
این نوع از سیاه زخم به تازگی تشخیص داده شده است. این نوع از ابتلا به سیاه زخم با تزریق مواد مخدر غیر قانونی ارتباط مستقیم داشته و تاکنون فقط افرادی در اروپا را درگیر کرده است.
علائم و نشانه های اولیه سیاه زخم تزریقی شامل موارد زیر می شود:
-تورم قابل توجه
-قرمزی در ناحیه تزریق (بدون درمان قرمزی به سیاهی تغییر رنگ خواهد داد.)
با پیشرفت بیماری شاهد بروز علائم زیر خواهیم بود:
-شوک
-مننژیت
-نقص عضو چندگانه
تشخیص سیاه زخم
برای تشخیص بیماری پزشک ابتدا سایر شرایط احتمالی مانند آنفلوآنزا یا ذات الریه را بررسی خواهد کرد. برای کنار گذاشتن احتمال آنفلوآنزا ممکن است تستی انجام شود. اگر نتایج تست ها منفی باشد در آن صورت باید برای تشخیص نهایی سیاه زخم تست های دیگری نیز انجام شود:
تست پوستی: نمونه ای از ترشحات ضایعات پوستی مشکوک جمع آوری می شود تا علائم عفونت سیاه زخم بررسی گردد.
آزمایش خون: به منظور بررسی باکتری سیاه زخم از خون نمونه برداری می شود.
انجام سی تی اسکن و یا عکسبرداری با استفاده از اشعه ایکس از قفسه سینه: عکسبرداری از قفسه سینه به بررسی احتمال سیاه زخم استنشاقی کمک خواهد کرد.
آزمایش مدفوع: برای تشخیص سیاه زخم گوارشی پزشک از مدفوع نمونه برداری خواهد کرد.
نمونه برداری از مایع نخاعی: در این تست پزشک ابتدا سوزنی را وارد نخاع کرده و سپس مقداری از مایع نخاعی را نمونه برداری می کند. نمونه برداری از مایع نخاعی تنها راه تشخیص مننژیت ناشی از سیاه زخم می باشد.
روش های درمان سیاه زخم
هر نوع بیماری با علائم مشخصی خود را بروز می دهد. در واقع با توجه به سن و سال هر فرد و نوع بیماری موردنظر ممکن است علائم در دوره های متفاوتی خود را نشان دهند. در حالت طبیعی دوره کمون این بیماری از یک تا پنج روز در نظر گرفته می شود. در برخی از مواقع نیز علائم تا هفته ها بعد از آلوده شدن فرد خود را نشان می دهند. درمان این نوع بیماری نیز با توجه به علائم آن انجام می شود.
در صورتی که افراد در معرض این بیماری قرار گیرند ولی هنوز علائمی در آنها بروز پیدا نکند، پزشک اقدامات پیشگیرانه نظیر تزریق واکسن BiothraxTrusted Source و مصرف آنتی بیوتیک ها را پیشنهاد می دهد. این واکسن تنها توسط سازمان FDA تایید شده است. تزریق واکسن پیشگیرانه در دو دوز و در مدت ۱۸ ماه انجام می شود. پس از قرارگیری در معرض این بیماری واکسن در سه دوز تزریق خواهد شد.
همچنین با بروز علائم مصرف آنتی بیوتیک هایی مانند سیپروفلوکساسین یا داکسی سایکلین تا مدت ۶۰ الی ۱۰۰ روز توصیه می شود.
درمان های دیگر برای این بیماری شامل آنتی توکسین است که از این طریق سموم تولید شده توسط عفونت باسیلوس آنتراسیس از بین برود.
در موارد حاد این بیماری بستری شدن بیمار برای تخلیه مایع در ریه ها و تهویه مکانیکی از جمله اقدامات درمانی ضروری به شمار می رود.
نتیجه گیری
سیاه زخم نوعی بیماری عفونی است که از طریق میکروبی به نام Bacillus anthracis به بدن وارد می شود و سم تولید می کند. در واقع هاگ های این بیماری در طبیعت به خصوص بدن حیوانات وجود دارند و با استنشاق، تماس پوستی و خوردن به راحتی انتقال پیدا خواهند کرد؛ از این رو جلوگیری از گسترش آن با سختی همراه است.
افرادی که به این زخم ها مبتلا می شوند، درمان هایی نظیر تزریق واکسن، آنتی بیوتیک ها و آنتی توکسین دریافت می کنند. با این حال در موارد حاد تنفسی این نوع درمان ها در بیشتر مواقع جوابگو نخواهند بود؛ زیرا سموم به سیستم تنفسی فرد وارد می شوند و در آنجا گسترش می یابند؛ بنابراین مراجعه به پزشک و انجام به موقع درمان ها تا حدود زیادی جان افراد را نجات خواهد داد.
