از وظایف کلیه می توان به جداسازی و خارج کردن مواد زائد و اضافی از خون اشاره کرد. در صورتی که کلیه نتواند به درستی کار کند و وظیفه خود را انجام دهد، از طریق فرایندی به نام دیالیز کلیه می توان این کار را انجام داد. در دیالیز، خون وارد دستگاهی می شود و فرایند تصفیه خون و جداسازی مواد زائد روی آن انجام می گردد. کلیه ها این مواد زائد را به ادرار تبدیل می کنند تا به آسانی از بدن دفع شوند. در ادامه این مطلب از دکتر مهناز شکروی بیشتر در خصوص دیالیز صحبت خواهیم کرد.
وظایف کلیه‌ها چیست؟
کلیه‌ها اندام بسیار مهمی در بدن هستند. آنها از یک سیستم پیچیده از لوله‌های کوچک تشکیل شده‌اند که خون ما حدود 300 بار در روز از طریق آنها پمپاژ میشود و خون را از مواد زائد یا مضری که با ادرار دفع می‌شوند، پاک می‌کنند. پاکسازی بر اساس اصل اسمز کار میکند. در داخل لوله‌های کلیه که مانند یک غشای نیمه تراوا عمل می‌کنند، غلظت متفاوتی از مواد خاص نسبت به بافت اطراف وجود دارد. به دلیل گرادیان غلظت، مواد دفعی از خون خارج شده، آب اضافی را با خود می‌برند و با ادرار دفع می‌شوند.
اگر کلیه‌ها به دلیل بیماری یا جراحت دیگر نتوانند این وظیفه را انجام دهند، مواد دفعی در بدن رسوب کرده و به اندام‌های داخلی آسیب می‌رسانند. برای جلوگیری از آسیب به کلیه اگر کلیه اهدایی برای پیوند در دسترس نباشد، دیالیز باید انجام شود.
دیالیز چیست؟
کلیه ها مسئول فیلتر کردن و در واقع تصفیه کردم مواد زائد از خون هستند. دیالیز عملیاتی است که جایگزینی برای بسیاری از وظائف و مسئولیت های طبیعی کلیه ها می باشد. کلیه ها دو عضوی هستند که در هر دو طرف پشت حفره شکم قرار گرفته اند. دیالیز به افراد این امکان را می دهد، با اینکه دیگر کلیه هایشان به خوبی کار نمی کند، بتوانند زندگی خوب و مفیدی را بگذرانند.
دیالیز با انجام عملکردهای کلیه های از کار افتاده، به بدن کمک می کند. کلیه ها نقش های مختلفی در بدن دارند. یکی از وظائف مهم و اصلی کلیه ها، تنظیم توازن آب بدن است. آنها اینکار را با تنظیم مقدار ادرار که به طور روزانه از بدن خارج می شود، انجام می دهند. در روزهای گرم، بدن بیشتر عرق می کند. درنتیجه، آب کمتری باید از کلیه ها دفع شود. در روزهای سرد نیز که بدن کمتر عرق می کند، برای حفظ توازن مناسب در بدن، خروج ادرار باید بیشتر باشد. این وظیفه کلیه هاست که کار تنظیم مایعات بدن را توسط خروج ادرار انجام دهند.
یکی دیگر از وظائف اصلی کلیه ها خارج کردن مواد زائدی است که بدن در طول روز تولید می کند. در عملکردهای مختلف بدن، سلول ها انرژی مصرف می کنند. عملکرد سلول ها مواد زائدی تولید می کند که باید از بدن بیرون روند. وقتی این مواد زائد به اندازه کافی از بدن دفع نشوند، در بدن جمع می شوند. بالا رفتن میزان این مواد زائد در بدن، آزوتمیا نام دارد که با آزمایش خون سنجیده می شود. وقتی مواد زائد در بدن جمع می شوند، حال بدی در بدن ایجاد می شود که اورمی یا اوره خونی نامیده میشود.
چرا از دیالیز استفاده میشود؟
اگر کلیه کار خود را به درستی انجام دهد، مایعات اضافی، مواد زاید و دفعی و دیگر ناخالصی‌ها در بدن تجمع پیدا نمی‌کنند. از طرفی دیگر یک کلیه‌ی سالم کار کنترل فشار خون و کنترل سطوح مواد شیمیایی مانند سدیم و پتاسیم را در خون را هم بر عهده دارد. این اندام بدن نوعی از ویتامین د که جذب کلسیم را بهبود می‌بخشد را هم فعال میکند.
اگر کلیه به علت بیماری قادر به انجام وظایف طبیعی خود نباشد، دیالیز به بدن کمک میکند وظایف طبیعی خود را انجام دهد. بدون انجام دیالیز نمک، املاح و دیگر مواد زاید در خون زیاد شده، بدن را سمی کرده و به دیگر اندام‌های بدن آسیب می‌رسانند.
با این همه دیالیز درمان اصلی برای بیماری‌های کلیوینیست و فقط در جهت جبران کم کاری کلیه است. درمان‌های دیگری متناسب با علت ایجاد بیماری کلیوی باید انجام شود.
انواع دیالیز
دیالیز دو نوع است: همودیالیز، دیالیز صفاقی
دیالیز خونی یا همودیالیز
در این نوع روش یعنی همودیالیز مواد زائد و اب اضافی بدن با استفاده از دستگاه همودیالیز و فیلتر خاص انجام می شود. به این صورت است که سوزنی در بازو یا ران وارد می کنند که بهلوله ای متصل است. سپس خون از طریق این لوله وارد دستگاه دیالیز می شود. دستگاه خون را تصفیه و از طریق لوله ای دیگر وارد بدن می کند.
معمولا این فرایند سه روز در هفته که هر روز حدودا 4 ساعت زمان می برد، انجام می شود.
دیالیز صفاقی
در دیالیز صفاقی مواد زائد و آب اضافی از طریق مایعی که همراه لوله پلاستیکی در حفره شکم قرار داده می شود، خارج می گردند. صفاق یک لایه لیفی است که روی اعضای درون شکم مانند معده و روده را پوشانده است. در این نوع روش از این لایه برای تصفیه خون از این لایه استفاده می شود. در نوع صفاقی بیمار نقش فعال تری دارد.
مزایای دیالیز
از مزایای همودیالیز عدم مشارکت بیمار در درمان است. از طرفی دیالیز صفاقی درمان مستقل تری دارد و برنامه آن تغییرپذیر است و در خانه هم امکان درمان وجود دارد.
دیالیز برای افرادی که کلیه های آن ها به خوبی کار نمی کند، بسیار مفید است. کلیه ها وظایف مختلفی دارند که از جمله آن ها می توان به تنظیم میزان آب بدن و خروج ادرار، خارج کردن مواد زائد بدن در طول روز است. در صورتی که مواد زائد در بدن جمع و انباشته شوند خطراتی جبران ناپذیر برای بیمار دارد. در نتیجه این روش راه حل مناسبی برای خروج این مواد اضافی می باشد.
آشنایی با مهمترین تاثیرات منفی دیالیز بر بیماران کلیوی
از مهم ترین عوارض دیالیز بر بیماران کلیوی می توانیم موارد ذیل اشاره داشته باشیم:
- موجب می شود که در ناحیه شکم عضلات ضعیف شود
- قند خون به سبب بالا رفتن دکستروز در طول دیالیز بالا می رود
- افزایش وزن را در پی دارد
- سبب ایجاد گرفتگی عضلانی می شود
- در خواب اختلالاتی ایجاد می شود
- احتمال ایجاد خارش است
- فشار خون پایین می آید
- سطح پتاسیم در خون بالا می رود
- سلول های قرمز در خون کم می شود
- سبب ایجاد پریکاردیت می شود که نوعی التهاب در غشای اطراف قلب است
- افسردگی نیز می تواند از عوامل وابسته به درمان دیالیز باشد که به سبب نا امیدی ایجاد می شود
- اختلالات مختلف خونی نیز از عوارض دیالیز می باشد.
- اختلالات آندوکرین ممکن است ایجاد شود.
- بیماری استخوان ممکن است به وقوع پیوندد.
در صورتی که در طول درمان و استفاده از روش های مختلف دیالیز با علائم فوق مواجه شدید حتما این موارد را به پزشک متخصص خود اطلاع دهید.
آیا جایگزینی برای دیالیز وجود دارد؟
دیالیز زمان بر و پرهزینه است. همه آن را انتخاب نمی کنند، به خصوص اگر نارسایی حاد کلیوی را تجربه می کنند.
اگر تصمیم دارید دیالیز را دنبال نکنید، گزینه های درمانی دیگری وجود دارد که ممکن است به مدیریت علائم شما کمک کند.
یکی از این گزینه ها مدیریت کم خونی است. هنگامی که کلیه ها به درستی کار می کنند، هورمون اریتروپویتین (EPO) به طور طبیعی در بدن تولید می شود. برای کمک به کلیه نارسا، می توانید هر هفته یک EPO تزریق کنید.
حفظ فشار خون خوب می تواند به کند شدن زوال کلیه شما کمک کند.
برای جلوگیری از کم آبی مایعات بنوشید.
قبل از مصرف داروهای ضدالتهابی، از جمله ایبوپروفن (ادویل) و دیکلوفناک (سولاراز، ولتارن) با پزشک خود مشورت کنید.
پیوند کلیه گزینه دیگری برای برخی افراد است. همچنین یک تعهد بلند مدت است. با پزشک خود صحبت کنید تا ببینید آیا پیوند برای شما مناسب است یا خیر. ممکن است کاندیدای مناسبی برای پیوند کلیه نباشید اگر:
- استعمال دخانیات
- به شدت از الکل استفاده کنید
- چاق هستند
- یک وضعیت سلامت روانی درمان نشده دارند
زندگی با دیالیز
بسیاری از کسانی که دیالیز می‌شوند همچنان به زندگی باکیفیت خود ادامه می‌دهند.
اگر از بقیه لحاظ سالم باشیم، با وجود دیالیز می‌توان این کارها را انجام داد: کار یا تحصیل، رانندگی، ورزش، شنا و سفر.
برخی افراد شاید سال‌ها با دیالیز سر کنند اگرچه نداشتن کلیه‌های سالم فشار زیادی را به بدن آنها وارد میکند.
با این وجود، امید به زندگی در کسانی که دیالیز می‌شوند طی دهه اخیر خیلی بهتر شده است و امید آن می‌رود که در آینده باز هم بهتر شود.
