بیماری سالک انواع مختلفی دارد که برای درمان هر کدام روشی وجود دارد، در این مقاله از دکتر مهناز شکروی ضمن تعریف این بیماری درباره‌ی انواع و روش‌های درمان وراه های انتقال آن صحبت خواهیم کرد.
سالک چیست؟
«سالک» یا لیشمانیوز پوستی یک بیماری انگلی است که از نیش یک پشه کوچک به نام پشه خاکی به انسان منتقل می‌شود و در صورتی که پشه آلوده باشد هنگام خون‌خواری این انگل را به بدن انسان انتقال می‌دهد.
مخزن این انگل در شیوع سالک،جوندگان یا موش‌های صحرایی هستند که این انگل از بدن آنها به این پشه‌های ماده انتقال پیدا کرده است. پشه خاکی در لانه جوندگان وارد شده و از خون آنها تغذیه می‌کند.
سالک نوعی عفونت با عامل انگلی است که با نیش زدن پشه خاکی بین انسان‌ها منتشر می‌شود. این انگل در بسیاری از کشورهای گرمسیر و معتدل وجود دارد. احتمال انتقال سالک در ساعات بین غروب تا طلوع آفتاب در بالاترین حد ممکن قرار دارد، چون در این بازه زمانی پشه‌های خاکی معمولاً بیشترین فعالیت را دارند. این بیماری انواع مختلفی دارد، دو نوع شایع آن به پوست یا اندام‌های داخلی آسیب می‌زند.
انواع بیماری سالک چیست؟
سالک به شکل پوستی ،احشایی و مخاطی ایجاد می شود کارشناسان بر این باورند که حدود ۲۰ گونه در دنیا وجود دارد که می تواند این بیماری را به انسان منتقل کند.
لیشمانیوز پوستی (Cutaneous leisgmaniasis)
باعث ایجاد زخم در پوست شما می شود، این نوع رایج ترین شکل این بیماری می باشد. همیشه بسته به نوع سالک ممکن است به درمان نیاز نباشد، اما درمان به هنگام می‌تواند به بهبودی آن سرعت بخشیده و از عوارض جانبی جلوگیری کند.
لیشمانیوز مخاطی (Mucocutaneous leishmaniasis)
این نوع شکل نادری از بیماری نوع جلدی می باشد، این نوع از سالک می تواند چند ماه پس از بهبودی، زخم های پوستی ایجاد کند، در این نوع بیماری، انگل ها به بافت های بینی گلو و دهان شما انتقال می‌یابد و باعث تخریب جزئی یا کامل مخاط در این مناطق می شود. اگرچه معمولا از زیر مجموعه ای از لیشمانیوز جلدی محسوب می شود اما این بیماری به مراتب جدی تر و خطرناک تر می باشد. این بیماری به خودی خود بهبود نمی یابد و به درمان نیاز دارد.
لیشمانیوز احشایی (Visceral leismaniasis)
معمولاً ۲ تا ۸ ماه پس از نیش زدن توسط پشه خاکی رخ می دهد و به ارگان های داخلی مانند طحال و کبد شما آسیب می رساند. این انگل همچنین بر روی مغز استخوان و سیستم ایمنی بدن شما تاثیر گذاشته و باعث آسیب رسیدن به استخوان ها نیز می شود. این نوع نیاز به درمان دارد و تقریباً در صورت عدم درمان کشنده می باشد.
علائم و نشانه‌های سالک جلدی(پوستی)
بعضی از افراد عفونتی نهفته و بدون هیچ علامت و نشانه‌ای دارند. افرادی که نشانه‌های بالینی عفونت را دارند، در روی پوست آنها یک یا چند ضایعه پوستی دیده می‌شود. ضایعات پوستی در طول زمان ظاهر و اندازه متفاوتی پیدا می‌کنند. ضایعات پوستی ممکن است در ابتدا سفت دانه ( برآمدگی) یا گرهک ( غده) باشند و در پایان زخم ( مثل یک آتش فشان، با لبه برآمده و دهانه مرکزی). زخم‌های پوستی دلمه می‌شود یا کبره می‌بندد. ضایعات پوستی معمولا بدون درد هستند، اما می‌توانند دردناک شوند.بعضی از افراد در نزدیکی عارضه پوستی برای مدت طولانی غده های متورمی دارند، بدون اینکه این غده‌ها باعث بیماری فرد شود.
علائم به شکل بیماری بستگی دارد.علامت اصلی این بیماری زخم‌های پوستی بدون درد است. علائم جلدی تنها یک تا دو هفته پس از نیش پشه سالک قابل مشاهده هستند. با این وجود، گاهی اوقات علائم برای چندین ماه یا چندین سال باقی می‌مانند.در افراد مبتلا به بیماری‌های پوستی مخاطی، علائم و خصوصیات بیماری معمولا یک تا پنج سال پس از التیام ضایعات پوستی ظاهر می‌شوند. این علائم اساسا شامل زخم‌هایی در دهان، دماغ یا روی لب می‌شود. علائم دیگر شامل موارد زیر است:
آبریزش بینی یا گرفتگی بینی
خونریزی بینی
مشکلات تنفسی
لیشمانیوز احشایی
علائم اغلب تا چند ماه پس از نیش سالک ظاهر نمی‌شوند. در اغلب موارد دو تا شش ماه پس از عفونت تشخیص داده می‌شوند: این علائم عبارت اند از:
کاهش وزن
ضعف
سرفه
تبی که به مدت چند هفته یا ماه طول می کشد.
بزرگ شدن طحال
بزرگ شدن کبد
کاهش ایجاد گلبول های قرمز
خونریزی
عفونت‌های دیگر
عرق کردن در شب
کم پشت شدن مو
پوست پوسته شدن ، پوست خاکستری تیره رنگ
عوارض بیماری سالک چیست؟
سالک می‌توان باعث چندین عارضه‌ی کشنده شود. سالک پوستی در ایجاد موارد زیر دخیل است:
بدشکل شدن بدن
آسیب به سیستم ایمنی
خونریزی در سالک احشایی می‌تواند عارضه‌های جدی‌تری را ایجاد کند که معمولاً کشنده هستند. ازجمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آسیب به کبد
آسیب به طحال
آسیب به سیستم ایمنی بدن
افرادی با سیستم ایمنی ضعیف (ایدز و غیره) که به خونریزی و تب دچار هستند در خطر بالاتری برای ابتلا به سالک احشایی و عوارض آن قرار دارند. این بیماری معمولاً در این مرحله نسبت به داروها نیز مقاوم است.
چه کسانی در خطر ابتلا به بیماری سالک هستند؟
از لحاظ جغرافیایی
این بیماری در هر نقطه از جهان به جز قطب ها و استرالیا ممکن است به وجود آید. اگرچه بیش از 95 % از این بیماری در آمریکای شمالی و جنوبی، آسیای مرکزی، خاورمیانه و مدیترانه اتفاق می افتد.
از لحاظ اجتماعی و اقتصادی
به گفته سازمان بهداشت جهانی (WHO) فقر از فاکتورهای مشخص کننده ابتلا به این بیماری است. علاوه بر این، این بیماری اغلب در افرادی با این ویژگی ها رخ می دهد:
-افراد دارای سوء تغذیه
- در زنان
-افراد دارای کمبود منابع مالی
- مهاجرت عظیمی از مردم به دلیل شهرنشینی، موقعیت های اضطراری، جنگ، تغییرات آب و هوایی و تغییرات محیطی
سایر عفونت ها
افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری سالک قرار دارند. HIV در انتقال این بیماری موثر است و ریسک ابتلا به لیشمانیوز احشایی را افزایش می دهد. در اتیوپی بیش از 35% از افراد مبتلا به لیشمانیوز احشایی، HIV نیز دارند.
آیا بیماری سالک واگیردار است؟
بیماری سالک یا لیشمانیوز از فردی به فرد دیگر مسری نیست. نیش پشه خاکی برای انتقال انگل از پشه خاکی به انسان ضروری است. پشه خاکی ناقل این بیماری است، این انگل تک‌یاخته دارای چرخه حیاتی است که این چرخه هم در بدن پشه خاکی و هم در پستاندار (انسان، سگ و دیگران) نیاز به رشد دارد. البته مواردی مانند انتقال خون از فرد آلوده به انگل به فرد دیگر احتمال ابتلا را افزایش می‌دهد
درمان سالک
● دارو
عفونت عموماً با ترکیبات آنتیموان درمان می‌شود که در ادامه به بعضی از آنها و دیگر روش‌های درمان اشاره می‌شود:
● ترکیبات حاوی آنتیموان: استیبوگلوکونات سدیم و مگلومین آنتیمونات معمولاً رقیق می‌شود و از طریق سرم به مدت 15 دقیقه تزریق می‌شود تا از ترومبوفلبیت جلوگیری شود. دوره این درمان 20 تا 30 روز است.
● دیگر داروها:
آمفوتریسین
کتوکونازول
میلتفوسین: میلتفوسین به عنوان نخستین داروی خوراکی موثر و ایمن با قابلیت درمان تمام زخم‌های بزرگ سالک معرفی شده است. ظاهراً این دارو با سالک احشایی و پوستی مقابله می‌کند.
پارامومایسین
پنتامیدین
فلوکونازول
● درمان موضعی
درمان موضعی برای بیماری موضعی پیشنهاد می‌شود و تزریق داروهای حاوی آنتیموان در لبه زخم را شامل می‌شود.
درمان زخم‌ها
میکرودرم ابریژن
میکرودرم ابریژن برای درمان زخم‌های سالک مناسب است. این روش انتخاب مناسبی برای افراد دارای رنگ پوست روشن می‌باشد. این روش ممکن است برای افرادی که رنگ پوست تیره دارند سبب رنگ‌پریدگی شود. منطقه‌ی مورد درمان در ابتدا به‌خوبی تمیز می‌شود. از داروهای بی‌حس‌کننده‌ی اسپری منجمدکننده برای بی‌حس کردن منطقه استفاده می‌شود. سپس پزشک با استفاده از یک برس فلزی یا یک چرخ الماسی زبر، اقدام به برداشتن زخم می‌کند.
لیزر
درمان زخم‌های سالک ساده‌تر از چیزی است که فکر می‌کنید. لیزر می‌تواند زخم را درمان کرده و رنگ پوست شما را نیز بهتر کند. برداشتن زخم با استفاده از لیزر تکنولوژی قدرتمندی است که بدون آسیب رساندن به پوست اطراف می‌تواند زخم را از بین ببرد. در گذشت چند سال و انجام جلسات درمانی آسان، زخم‌های بسیار بهبود یافته و پوست نرم و جذابی جای آنها را خواهد گرفت.
پیشگیری از سالک
هیچ واکسن یا دارویی برای پیشگیری از سالک وجود ندارد و تنها راه پیشگیری از آن این است که از گزیده شدن توسط پشه‌ی خاکی که ناقل این بیماری است، جلوگیری کنید. برای جلوگیری از گزیده شدن توسط پشه‌ی خاکی می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
لباس‌هایی بپوشید که تا حد ممکن پوست شما را پوشش دهد. توصیه می‌شود شلوار بلند، بلوز آستین بلند که پایین آن درون شلوار قرار داده شده و جوراب‌های بلند بپوشید.
از کرم‌های ضد حشره بر نواحی از پوستتان که باز است بمالید. این کرم را همچنین در لبه‌ی پایینی شلوار و آستین خود بمالید. موثر‌ترین کرم‌های ضد حشره، کرم‌های حاوی DEET هستند.
در فضای بسته بخوابید و درون این فضا را، اسپری حشره‌کش بزنید.
در طبقات بالایی ساختمان بخوابید. این پشه‌ها نمی‌توانند به خوبی پرواز کنند. در فاصله بین غروب تا طلوع آفتاب در فضاهای باز نروید. این پشه‌ها در این زمان بیشترین فعالیت را دارند.
هنگامی که در فضای داخلی قرار دارید حتما از توریِ در و پنجره و سیستم تهویه‌ی هوا استفاده کنید.
به تشک خود یک پشه‌بند وصل کنید و توجه داشته باشید که پشه‌ی خاکی از پشه‌های معمولی دیگر بسیار ریز‌تر است. در صورت امکان، داخل پشه‌بند را با حشره‌کش‌های Pyrethroid اسپری کنید.
قبل از سفر کردن به مناطق پر خطر، حتما پشه‌بند، اسپری حشره‌کش و کرم ضد حشرات تهیه کنید.
سخن پایانی
زخم بیماری سالک اثری دایمی و ماندگار داشته و باعث تغییر شکل ظاهری خواهد شد. با این همه درمان از شدت آن تا حدود زیادی خواهد کاست. برای درمان بیماری سالک می‌توانید به پزشک متخصص بیماری‌های عفونی مراجعه کنید.
داروها تا حدود زیادی بیماری را درمان می‌کنند. با این همه، درمان زمانی موثرتر خواهد بود که پیش از آسیب زیاد به دستگاه ایمنی بدن آغاز شده باشد. بیماری سالک احشایی در صورت درمان نشدن، تا دو سال باعث مرگ بیمار خواهد شد.
چنانچه با مطالعه مقاله بالا در مورد بیماری سالک سوالی برایتان پیش آمده می توانید از دکتر مهناز شکروی(داروساز) بپرسید.
