سوختگی عبارتست از صدمه دیدن پوست، لایه های زیر پوست و نوع شدید آن سوختن و آسیب قسمتی از نسوج نرم و استخوان، مکانیسم معمولی سوختگی، خراب شدن پروتئین در نتیجه مرگ یا آسیب سلول هاست. در این مطلب از دکتر مهناز شکروی به معرفی انواع سوختگی و همچنین علل ایجاد و کمک های اولیه در زمان سوختگی میپردازیم.
پوست
بزرگترین ارگان دربدن انسان، پوست با مساحت حدود 2 متر است. پوست دارای سه لایه مختلف: از جمله اپیدرم، درم و هیپودرم است. وظیفه اصلی پوست این است که به عنوان یک مانع عمل می کند و از اندام های داخلی در برابر تهاجم میکروبی و اشعه ماوراء بنفش محافظت می کند و دمای بدن را تنظیم می کند. علاوه بر این، پوست به سیستم ایمنی و فرآیند تشخیص حسی بدن کمک می کند. سلول‌های واقع در سطح پوست به طور مداوم با سلول‌های جدید از لایه‌های داخلی جایگزین می‌شوند و از لایه‌های بالایی جدا می‌شوند.
انواع سوختگی
انواع مختلفی از سوختگی ها در اثر تماس حرارتی، تابشی، شیمیایی، الکتریکی والکترومغناطیسی به وجود می‌آید.
سوختگی حرارتی
شاید برای شما هم اتفاق بیافتد که دست یا قسمتی از بدن خود را با آب جوش یا برخورد با اجسام داغ سوزانده باشید. این سوختگی ها به دلیل برخورد با منبع گرما می‌باشد که گرمای منبع باعث آسیب و مرگ سلول های پوست و بافت می شود. عمق آسیب، به دمای منبع، مدت زمان تماس با منبع گرما و ضخامت پوست مرتبط است. از آنجایی که رسانایی حرارتی پوست کم است، بیشتر سوختگی های حرارتی اپیدرم و بخشی از درم را درگیر می کنند. شایع ترین سوختگی های حرارتی ناشی از شعله های آتش، مایعات داغ، اجسام جامد داغ و بخار می باشد.
اقدامات اولیه سوختگی حرارتی:
- در این سوختگی باید سریعا محل را زیر آب ولرم (نه خیلی سرد و نه خیلی گرم ) به صورت مستقیم و با جریان کم آب، به مدت 5 الی 10 دقیقه نگه دارید .
- شما نباید یخ را روی سوختگی بگذارید.
- لباس تنگ و زیور آلات تنگ را از بدن خارج نمایید .
- بانداژ تمیز و استریل روی محل قرار دهید .
- از گذاشتن کره، روغن و خمیر دندان روی سوختگی بپرهیزید.
سوختگی الکتریکی
یکی از انواع سوختگی، سوختگی الکتریکی است. انرژی الکتریکی با عبور جریان از بافت های بدن که رسانای ضعیفی دارند به گرما تبدیل می شود. آسیب به غشای سلولی در اثر انرژی الکتریکی، پتانسیل و عملکرد غشای سلول را مختل می کند. شدت آسیب به بدن به مسیر جریان، مقاومت بافت ها در برابر جریان، قدرت و مدت جریان بستگی دارد. در مواقع سوختگی الکتریکی، یک نقطه ورود الکتریسیته به بدن و نقطه خروج از بدن وجود دارد. محل خروج برق از بدن، یک زخم بزرگ ایجاد می کند. معمولا سوختگی های الکتریکی باعث تشنج و اختلال در ریتم قلب می شود که به همین جهت نیاز به بستری در بیمارستان و اقدامات اورژانسی می باشد.
سوختگی شیمیایی
سوختگی شیمیایی حتما نیاز به اقدامات اورژانسی و گاها بستری در بیمارستان دارد پس باید جدی گرفته شود. این نوع سوختگی معمولا در رابطه با مشاغل است، مشاغلی که با مواد شیمیایی مثل انواع مواد اسیدی و قلیایی سر و کار دارند، مواد کلرزنی در استخرها هم این نوع سوختگی را ایجاد می کند. گاهی حین کار با وایتکس و شوینده های اسیدی در منزل, در اثر استنشاق گازهای حاصل از این شوینده ها و یا پاشیده شدن آنها روی پوست سوختگی استنشاقی یا سوختگی شیمیایی موضعی رخ می دهد.
طیف گسترده ای از آسیب ها بسته به مدت در معرض قرار گرفتن و ماهیت ماده شیمیایی می تواند متفاوت باشد که این آسیب ها شامل تغییر میزان اسیدیته بدن، اختلال در غشای سلول ها، اثرات سمی مستقیم بر فرآیندهای متابولیک و … است. تماس با اسید باعث نکروز انعقادی بافت می شود، در حالی که تماس با ماده ی قلیایی باعث نکروز همراه با مایع سازی می شود. مواد شیمیایی هم از طریق سیستمی و هم از طریق موضعی جذب و باعث آسیب به بدن می شود .
طبقه بندی شدت انواع سوختگی
شدت سوختگی به درجه حرارت رسیده، مدت زمان تماس و ناحیه آناتومیک درگیر بستگی دارد.
● سوختگی درجه یک
هنگامی که فرآیند پاتولوژیک فقط سطحی‌ترین لایه پوست (به نام اپیدرم) را تحت تأثیر قرار می‌دهد، سوختگی درجه یک بوجود می آید. این دسته شامل سوختگی‌های جزئی است که با قرمزی خفیف همراه با تورم، درد و سوزش موضعی ظاهر می‌شود. عملکرد موانع پوست، مانند سلامت عمومی بیمار، به خطر نمی‌افتد. بهبودی در عرض چند روز، معمولاً بدون اسکار و اغلب با فلس‌های بزرگ اتفاق می‌افتد. صدمات ناشی از قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید یا آنهایی که در اثر تماس با مایعات با دمای متوسط بالا، مانند قهوه یا چای که خیلی داغ هستند، یک نمونه بارز سوختگی درجه یک هستند.
● سوختگی درجه دو
در سوختگی‌های درجه دو، ضایعه عمیق‌تر است، درم (دومین لایه از سه لایه پوست) را تحت تاثیر قرار می‌دهد و با تاول‌ها (وزیکول‌های پر از مایع شفاف) همراه است. درد شدید نیز در این نوع سوختگی دیده می‌شود. سوختگی‌های درجه دو بیشتر به ساده و عمیق تقسیم می‌شوند. سوختگی ساده مشابه درجه اول، خودبه‌خود و با نتیجه مطلوب بهبود می‌یابد، حتی اگر به زمان طولانی‌تری (10-20 روز) نیاز داشته باشد و ممکن است عوارض جزئی داشته باشد. عمیق‌ترین سوختگی‌ها، و همچنین سوختگی‌های درجه سوم، تمایلی به بهبود یا ترمیم خیلی آهسته (در عرض 3-4 هفته) و اغلب زخم‌های جدی ندارند. به همین دلیل، جراحی به موقع با هدف برداشتن بافت‌های نکروزه و اعمال پیوندهای پوستی (درمو-اپیدرمی) اغلب ضروری است.
● سوختگی درجه سه
این درجه از سوختگی باعث ایجاد ضایعات در لایه‌های عمیق پوست می‌شود (در جدی‌ترین موارد می‌تواند بر بافت چربی ، عضله و استخوان های زیرین تأثیر بگذارد.). هنگامی که سوختگی در اثر شعله یا اجسام داغ ایجاد می‌شود، نکروز پوست منجر به تشکیل پوسته‌های خشک و سیاه می‌شود، در حالی که وقتی عامل ایجاد کننده مایع در حال جوش باشد، پوست نرم و سفید به نظر می‌رسد. به دلیل کربنی شدن انتهای عصبی، درد به طور متناقضی می‌تواند کم باشد یا حتی وجود نداشته باشد.
نکات مهم در رابطه با درمان سوختگی پوست
سوختگی‌های جزئی پوست معمولاً نیازی به مراقبت پزشکی ندارند، اما باید فوراً مراقبت شوند تا جای زخم ایجاد نشود. اگر سوختگی پوست درجه یک در جایی از بدن خود دارید یا سوختگی درجه دو به عرض کمتر از ۳ اینچ دارید، برای درمان آن در خانه مراحل زیر را دنبال کنید:
- ناحیه سوخته را زیر آب جاری خنک نگه دارید یا آن را به مدت ۵ تا ۳۰ دقیقه در حمام خنک قرار دهید. مطمئن شوید که آب سرد نباشد.
- محل سوختگی را با یک باند خشک و استریل بپوشانید.
- برای تسکین درد و تورم، ایبوپروفن یا استامینوفن را طبق دستورالعمل بسته مصرف کنید.
- پس از سرد شدن پوست، می‌توانید از لوسیون با پماد آلوئه ورا و آنتی‌بیوتیک نیز استفاده کنید.
- با این حال، اگر سوختگی شروع به نشان دادن علائم عفونت کرد یا بعد از ۴۸ ساعت همچنان دردناک بود، به مراقبت‌های فوری بروید یا با ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی خود تماس بگیرید.
علائم عفونت عبارت‌اند از:
- تب
- افزایش درد
- چرک یا زهکشی
- رگه‌های قرمز ناشی از سوختگی
- تورم غدد لنفاوی
در صورتی که سوختگی پوست موارد زیر را شامل می‌شود، فوراً به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید و منتظر نمانید:
- سوختگی بسیار شدید است
- سوختگی جلوه بدی دارد اما فرد دردی احساس نمی‌کند
- ناحیه سوختگی بزرگ‌تر از اندازه کف دست است
- علائم سوختگی درجه سه وجود دارد.
- سوختگی ناشی از برق یا مواد شیمیایی بوده است.
آیا جای سوختگی قابل درمان است؟
اگر سوختگی بدن شما از نوع درجه یک و دو باشد، با رعایت نکات و استفاده از کرم‌های ترمیم‌کننده به طور مداوم هیچ‌گونه اثری از سوختگی بر روی پوست شما نخواهد ماند. برای از بین بردن جای سوختگی عمیق و یا از نوع درجه سه، انواع درمان‌های پوستی و جراحی‌های پلاستیک وجود دارد که می‌تواند پوست شما را ترمیم کرده و اثر سوختگی را به طور کامل محو کند.
چه موقع انواع سوختگی جدی در نظر گرفته می‌شوند؟
انواع سوختگی‌ها جدی در نظر گرفته می‌شوند اگر:
- آنها با آسیب‌های مجاری تنفسی، سایر آسیب‌های بافت نرم و آسیب‌های استخوانی پیچیده شوند.
- سوختگی‌های گسترده در صورت، دست‌ها، پاها، ناحیه مقعدی- تناسلی و مفاصل اصلی، دستگاه تنفسی یا دستگاه گوارش
- استنشاق، انفجار، سوختگی الکتریکی و شیمیایی
- سوختگی درجه III که بیش از 10 درصد از سطح بدن را درگیر می‌کند.
سخن پایانی
سوختگی پوست ممکن است حداقل یک بار برای افراد در طول زندگی اتفاق افتد. با شناسایی انواع سوختگی و درمان آن می‌توانید عوارض سوختگی را تا حد بسیار زیادی کاهش دهید.
همچنین با پیشرفت علم پزشکی و روش‌های درمانی جایگزین، دیگر لازم نیست نگران اثر سوختگی باشید چرا که به راحتی و با مشاوره با پزشک متخصص می‌توانید از طریق جراحی پلاستیک اثر سوختگی را به طول کامل از بین برده و پوست خود را به حالت اولیه و طبیعی بازگردانید.
