در سیستم تولید مثل زنان و مردان هورمونی محرک به نام " FSH" وجود دارد. این هورمون در زنان موظف به رشد فولیکول های موجود در تخمدان است که در نهایت سبب شکل گیری سیکل قاعدگی می گردد. آزمایش FSH، نوعی تست خون به شمار می رود که در خصوص شناسایی علت بلوغ زود رس، ناباروری، کمبود اسپرم، عدم تخمک گذاری و... مورد استفاده قرار می گیرد. در ادامه این مطلب از دکتر مهناز شکروی با آزمایش FSH و موارد استفاده آن بیشتر آشنا می شوید.
آزمایش FSH چیست؟
یکی از آزمایش‌های رایج در زمینه شناسایی مشکلات باروری زنان و مردان، تست FSH است که با دریافت یک نمونه خون از فرد انجام میشود. درواقع، هورمون محرکی به نام هورمون (Follicle Stimulating Hormone) FSH در سیستم تولید مثل زنان و مردان وجود دارد که نقش اصلی آن در بدن زنان، کمک به رشد فولیکول‌های تخمدان و وقوع سیکل قاعدگی می‌باشد؛ و در بدن مردان به همراه تستوسترون، برای حفظ تعداد و عملکرد نرمال اسپرم لازم است.
پزشک با انجام آزمایش FSH می‌تواند مشکلاتی از قبیل علل ناباروری در زنان و مردان، دلایل بلوغ زودرس، علت کمبود اسپرم در مردان، عدم تخمک‌گذاری در زنان و... را تشخیص دهد. بنابراین اندازه‌گیری سطوح هورمون محرک فولیکول (FSH) و تفسیر آزمایش FSH اهمیت زیادی در بسیاری از درمان‌های ناباروری دارد و آشنایی با کاربردها و نحوه انجام آن برای زوج‌ها سودمند است.
از آزمایش FSH برای چه کاری استفاده می شود؟
FSH با هورمون دیگری به نام هورمون لوتئینیزه کننده برای کنترل عملکرد جنسی کار می کند. بنابراین آزمایش هورمون لوتئینیزه یا LH اغلب همراه با آزمایش FSH انجام می شود. این تست ها و یا آزمایش باروری زنان و آزمایش باروری مردان بسته به زن، مرد یا کودک بودن برای تشخیص های مختلفی به کار برده می شود.
آزمایش هورمونی و یا آزمایش باروری زنان اغلب برای موارد زیر استفاده می شود:
1- یافتن علت ناباروری
2- بررسی وجود مشکل در عملکرد تخمدان
3- یافتن علت قاعدگی نامنظم
4- تایید شروع یائسگی
این آزمایش FSH در مردان و یا آزمایش باروری مردان، اغلب برای موارد زیر استفاده می شود:
1- یافتن علت ناباروری
2- یافتن دلیل کاهش تعداد اسپرم
3- بررسی وجود مشکل در بیضه ها
4- بررسی علت کاهش میل جنسی
در کودکان نیز، این آزمایشات اغلب برای کمک به تشخیص و یا ارزیابی بلوغ زودرس یا تاخیری استفاده می شود. بلوغ زودرس زمانی گفته میشود که قبل از 9 سالگی در دختران و قبل از 10 سالگی در پسران بلوغ شروع شود.
بلوغ در صورتی که تا سن 13 سالگی در دختران و تا سن 14 سالگی در پسران شروع نشده باشد، تاخیر در بلوغ در نظر گرفته می شود. اگر به نظر می رسد فرزند شما در سن مناسب (چه خیلی زود یا خیلی دیر) وارد دوران بلوغ نشده است، ممکن است به آزمایش FSH نیاز داشته باشد.
در صورت داشتن علائم اختلال هیپوفیز مانند خستگی، ضعف، کاهش وزن، کاهش اشتها در مردان و زنان ممکن است نیاز به آزمایش هورمونی و آزمایش FSH مطرح شود.
نتیجه آزمایش FSH به چه معناست؟
نتایج آزمایش FSH معمولاً با نتایج سایر آزمایش های هورمونی مانند LH، استروژن و یا تستوسترون در نظر گرفته میشود. به عنوان بخشی از آزمایش ناباروری، FSH بالا یا پایین به منظور تشخیص قطعی نیست. اما اطلاعاتی را در مورد علت ممکن ارائه می دهد. به عنوان مثال، عدم تعادل هورمونی ممکن است بر چرخه قاعدگی و یا تخمک گذاری زن تأثیر بگذارد. یک پزشک متخصص تمام نتایج را برای ایجاد تشخیص در نظر می گیرد.
در زنان:
سطوح LH و FSH می تواند به تمایز بین وضعیتی که بر خود تخمدان ها تأثیر می گذارد (اولیه)، و اختلال عملکرد تخمدان ها به دلیل اختلالات هیپوفیز یا هیپوتالاموس (ثانویه)، کمک کند. سطوح بالای FSH و LH با شرایطی که خود تخمدان ها را تحت تأثیر قرار می دهند سازگار است.
برخی از نمونه ها عبارتند از:
نقص رشد:
- عدم رشد تخمدان ها (آژنزی تخمدان)
- اختلال کروموزومی، مانند سندرم ترنر
- نقص در تولید استروئید توسط تخمدان ها، مانند کمبود 17 alpha hydroxylase
تخریب تخمدان ها به علت:
- قرار گرفتن در معرض تشعشع
- شیمی درمانی
- بیماری خودایمن
شرایط زمینه ای که بر عملکرد تخمدان تأثیر می گذارد، مانند:
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
- بیماری غدد فوق کلیوی
- بیماری تیروئید
- وجود تومور در تخمدان
وقتی که زنی وارد دوره یائسگی شده و تخمدان های او شروع به توقف کار خود می کنند، میزان FSH افزایش پیدا می کند. سطوح پایین FSH و LH با اختلال هیپوفیز یا مشکل هیپوتالاموس نیز مرتبط است. سطوح پایین سرمی FSH با افزایش خطر ابتلا به سرطان تخمدان مرتبط است.
در آقایان:
سطوح بالای FSH در آقایان به دلیل شرایطی است که بر خود بیضه ها تأثیر می گذارد. برخی از نمونه ها عبارتند از:
-عفونت ویروسی (اوریون)
- تروما، جراحت
- قرارگیری در معرض تشعشع
- شیمی درمانی
- بیماری خودایمنی
- تومور سلول زایا
- اختلالات کروموزومی، مانند سندرم کلاین فلتر
- عدم ایجاد غدد جنسی طبیعی
- سطوح پایین FSH و LH با اختلال هیپوفیز یا مشکل هیپوتالاموس نیز مرتبط است.
در کودکان:
سطوح بالاتر FSH و LH نسبت به سن مورد انتظار، به علاوه ایجاد خصوصیات جنسی ثانویه در سنین جوانی غیر معمول، نشانه بلوغ زود‌هنگام است. این موضوع در دختران بسیار بیشتر از پسران است. این رشد زود‌هنگام معمولاً به دلیل مشکلی در سیستم عصبی مرکزی است و می تواند چند علت زمینه ای مختلف داشته باشد.
:به عنوان مثال
- تومور در سیستم عصبی مرکزی
- جراحت مغزی، تروما
- التهاب در سیستم عصبی مرکزی (مننژیت، آنسفالیت و…)
سطوح طبیعی LH و FSH قبل از بلوغ در کودکانی که برخی از علائم بلوغ را نشان می دهند ممکن است نشان دهنده وضعیتی به نام “بلوغ زود هنگام محیطی” باشد. علائم و نشانه ها با افزایش سطح هورمون های استروژن یا تستوسترون ایجاد می شوند.
این ممکن است ناشی از موارد زیر باشد:
- تومورهایی که هورمون تولید و آزاد می کنند
- تومورهای غده فوق کلیوی
- تومور یا کیست تخمدان
- تومورهای بیضه
سطوح طبیعی FSH و LH با چند نشانه بلوغ (مانند ایجاد موهای ناحیه تناسلی و آکنه) ممکن است نشان دهنده تماس قبلی محیطی با عواملی مانند کرم یا ژل تستوسترون باشد، یا ممکن است یک تغییر طبیعی از بلوغ باشد. در بلوغ دیررس، سطوح LH و FSH می تواند طبیعی یا کمتر از حد انتظار برای یک جوان در این محدوده سنی باشد.
نمونه هایی از برخی از علل تاخیر در بلوغ عبارتند از:
-اختلال در عملکرد تخمدان ها و بیضه ها
- کمبود هورمون
- سندرم ترنر
- سندرم کلاین فلتر
- عفونت های مزمن
- سرطان
- اختلال در خوردن
علائم بالا بودن FSH در آزمایش خون
علائم FSH بالا در زنان مشابه علائم یائسگی است. این علائم می‌تواند شامل دوره‌های قاعدگی نامنظم، گرگرفتگی و سردرد باشد. در زوج‌هایی که به‌طور فعال برای باردارشدن تلاش می‌کنند، مشکل در بارداری می‌تواند نشانه FSH بالا باشد. هیچ علامت شاخصی برای افزایش FSH در مردان وجود ندارد و فقط از روی ناتوانی در باروری می‌توان به افزایش آن مشکوک شد. در چنین مواردی علاوه بر آزمایش FSH ممکن است به نمونه‌برداری از اسپرم نیز نیاز باشد.
علائم FSH پایین در آزمایش خون
FSH باعث تحریک بیضه در مردان، تخمدان در زنان، سلول‌های تناسلی و به‌طور غیرمستقیم ایجاد شخصیت‌های جنسی میشود. در FSH پایین، کل این فرآیند مختل میشود. بیماری‌های زیادی وجود دارند که باعث کاهش FSH می‌شوند. درحالی‌که برخی از علائم فقط در این بیماری‌های خاص دیده میشود، برخی از آن‌ها در همه موارد مشترک است. ب
ه‌طورکلی علائم زیر می‌تواند نشانه کاهش سطح FSH در آزمایش خون باشد:
اختلال قاعدگی
ناباروری
اختلال نعوظ در مردان
خشکی واژن در زنان
از دست دادن میل جنسی
رشد مو، آکنه و طاسی
تحلیل استخوان (پوکی استخوان)
از دست دادن حس بویایی
سردرد، کاهش بینایی و دوبینی
بزرگ شدن سینه در مردان
آمادگی های لازم برای قبل از آزمایش FSH چیست؟
توجه داشته باشید در صورتی که دارویی مصرف می‌کنید یا باردار هستید، حتماً پیش از آزمایش به پزشک خود اطلاع دهید.
داروهایی مانند سایمتیدین، کلومیفن، دیژیتالیس، لوودوپا ممکن است نتایج تست تیروئیدی FSH را افزایش داده و داروهایی مانند قرص‌های جلوگیری از بارداری، داروهای ضد تشنج، فنوتیازین‌ها و درمان‌های هورمونی آن را کاهش دهد. همچنین اگر به تازگی از داروهای رادیوایزوتوپ استفاده کرده اید، حتما باید پزشک را مطلع کنید.
سخن نهایی
در این مطلب از دکتر مهناز شکروی خواندید که آزمایش FSH چیست و آزمایش FSH در مردان و زنان به چه منظوری صورت می‌گیرد و تفسیر آزمایش FSH چگونه انجام میشود.
